Rynek pieniężny. Wartość pieniędzy

Rynkiem pieniężnym wszechświatowym zowie się ogół wielkich banków i wielkich giełd.

Banki są to instytucje, których pierwotnym zadaniem była wymiana pieniędzy jednego kraju na pieniądze innego kraju ku wygodzie kupców i podróżników. Z czasem działalność ich rozszerzyła się i objęła: przechowywanie złożonych im pieniędzy i kosztowności, obracanie powierzonemi sobie pieniędzmi, skupowanie weksli, udział w emisji (wypuszczaniu w świat) nowych obligacji it.d. it.d.

Giełda jest to lokal, w którym o godzinie oznaczonej zbierają się kupcy, przemysłowcy, przedstawiciele banków i bankierzy, aby tam dokonywać pomiędzy sobą obrotów handlowych. Uczestnicy giełdy wybierają z pośród siebie zarząd (w Warszawie i w Łodzi zwany komitetem giełdowym), który czuwa nad porządkiem i rozstrzyga spory. Umowy na giełdzie przychodzą do skutku za pośrednictwem giełdowych meklerów przysięgłych, do których zwracają się zarówno sprzedawcy jak i nabywcy.

Każdego dnia, gdy giełda się skończy, zarząd z udziałem przysięgłych meklerów spisuje ceny żądane i płacone i układa tak zwany kurscetel. 

Giełdy dzielą się na pieniężne i towarowe. Nas obchodzi w tym miejscu giełda pieniężna, oceniająca wartość pieniędzy, ich surogatów i papierów wartościowych. Szacowania te czyli kursa są, jak powiedzieliśmy, dokonywane przez banki i giełdy, dwie instancje, niepodległe jedna drugiej, ale z sobą blizko związane. 

Pomijając papiery wartościowe, o które potrąciliśmy tylko mimochodem, gdyż one do niniejszego szkicu nie należą, streśćmy zasady, na których opiera się szacowanie pieniędzy i ich surogatów.

Każda moneta ma wartość czworaką: 1) nominalną, 2) rzeczową, 3) kursową i niekiedy 4) ewaluacyjną.

1) Nominalna czyli imienna wartość jest taka, jaką opiewa napis, odbity na monecie. Tak np. nominalna wartość monety dziesięciokopiejkowej jest 10 kopiejek, ponieważ napis, odbity na monecie, taką właśnie wartość wskazuje.

2) Wartość wewnętrzna, inaczej: rzeczowa czyli realna, jest to wartość zawartego w monecie metalu szlachetnego, bądź złota, bądź srebra, odpowiednio do wartości tych metali podług cen targowych. Jeżeliby np. funt złota czystego miał dziś wartość 540 rubli, to ilekolwiek i jakichkolwiek monet złotych, byleby zawierały 1 funt czystego złota, miałoby wartość 540 rubli.

Obliczenie wartości rzeczowej monet doprowadziło do ustalenia tak zwanego pari czyli parytetu. Tak np. ponieważ 1 frank w złocie (moneta teoretyczna francuska) zawiera tyle złota, co 0,81 marki niemieckiej, a marka niemiecka tyle, co 1⅛ korony szwedzkiej, norweskiej czy duńskiej, przeto liczba 0,81 stanowi pari czyli parytet marki niemieckiej z frankiem, a 1⅛ parytet tejże marki z koroną któregokolwiek z wymienionych trzech państw skandynawskich.

Oczywiście można ustanawiać parytet między monetami bitemi tylko z tego samego metalu, a więc tylko między złotemi, albo tylko między srebrnemi. To ostatnie zdarza się chyba wyjątkowo, gdyż obecnie we wszystkich ucywilizowanych krajach na kuli ziemskiej wypłaty obliczane są przeważnie na monetę złotą. W ta­kiej też monecie oblicza się wartość srebra, zawartego w danej ilości monet srebrnych. Stosunek ceny handlowej srebra do złota zowie się relacją. Otóż w obliczaniu wartości realnej monet srebrnych za podstawę służy relacja, czyli cena srebra, na wielkich rynkach notowana w monecie złotej.

3) Wartość handlowa, kursowa, giełdowa wytwarza się w handlu, a więc przedewszystkim na giełdzie pod wpływem zaofiarowania i zapotrzebowania. Gdy zaofiarowanie jest małe, a żądań wiele, natenczas wartość kursowa może stać się wyższą niż pari; ta przewyżka nosi nazwę: ażjo. Odwrotnie znowu, przy dużym zaofiarowaniu a słabych zapotrzebowaniach wartość monety spada niżej kursu; ta znowu różnica zowie się dyzażjo.

4) Wartość ewaluacyjną, taksyjną albo taryfową nadaje rozporządzenie rządowe bądź to monecie dawnej, która już przestała być obiegową, bądź też monecie obcego państwa.

Tak np. dawne polskie dwuzłotówki, pięciozłotówki, dziesięciozłotówki srebrne mają wartość ewaluacyjną równą nominalnej, gdyż i dziś kasy rządowe przyjmują te monety po cenie nominalnej. W Austrji 21 sztuk ośmioguldenowych przyjmuje się za 400 koron; w Niemczech talary idą za 3 marki.

W Rosji ministerjum skarbu co pół roku oznacza ceny, po których monety zagraniczne złote są przyjmowane przy opłacie cła. 

Regulatorem cen pieniędzy papierowych, weksli, przekazów, czeków jest z jednej strony stopień zaufania w ich wypłacalność złotem, a z drugiej strony — stosunek podaży do popytu, czyli zaofiarowania do zapotrzebowania.