Inwentaryzacja grafiki

INWENTARZ
Każda rycina lub książka musi być w zbiorze rycin lub bibljotece przedewszystkiem wpisana do księgi inwentarzowej, w której stronice są na odpowiednie rubryki podzielone. 

Proponujemy następujące rubryki:

I. Do luźnych rycin:
1. numer inwentarza (bieżący),
2. sygnatura ryciny (pokój, szafa, nr. pudła t. d.)
3. nazwisko i imię rytownika,
4. nazwisko i imię malarza lub rysownika,
5. tytuł ryciny,
6. technika wykonania,
7. wiek (stulecie) lub ścisła data,
8. nazwisko i imię sprzedawcy lub ofiarodawcy,
9. data nabycia,
10. cena,
11. uwagi.

Il. Do dzieł ilustrowanych:
1. numer inwentarza,
2. sygnatura dzieła,
3. nazwisko i imię autora,
4. tytuł dzieła,
5. ilość tomów lub zeszytów,
6. format,
7. nakładca,
8. miejsce wydania,
9. rok wydania,
10. rytownik, rytownicy,
11. malarz, malarze,
12. technika ilustracji,
13. nazwisko i imię sprzedawcy lub ofiarodawcy,
14. data nabycia,
15. cena,
16. uwagi.

ROZMIESZCZANIE RYCIN
Przy porządkowaniu zbioru, wobec różnej wielkości rycin, najlepiej zamówi pudła i kartony czterech wielkości i umieszczać ryciny na odpowiednich kartonach, albo też zastosować tylko duże kartony i przymocowywać na nich po kilka mniejszych rycin jednego artysty. Umieszczenie ryciny na kartonie jest konieczne, gdyż w przeciwnym razie mimowoli można ją uszkodzić lub zbrudzić. Zwracamy uwagę, że przy oglądaniu rycin nie wolno odwracać kartonów przy ich odkładaniu, a trzeba je przesuwać, gdyż inaczej rycina, umieszczona na zawiaskach, a nawet sam karton, może się załamać. Kartony powinny być sztywne i z obu stron gładkie, najlepiej białe lub jasno kremowe. Cenne ryciny należy przylepiać na kartonie, przykrytym passe-partout, w ten sposób karton następny nie dotyka i nie trze leżącej pod nim ryciny. Ryciny przymocowuje się z jednej strony na zawiaskach papierowych, a mianowicie: po lewej stronie. Do naklejania używa się klajstru z krochmalu pszennego z małą domieszką ałunu, który przeciwdziała fermentacji krochmalu. Przy rycinach poprzecznie położonych na kartonie, przykleja się zawiaski u góry. W niektórych zbiorach naklejają zawiaski w następujący sposób: w miejscu, w którem mają one być przymocowane, nacina się karton i robi szparę szerokości zawiasek, potem przykleja się jedną ich połowę pod kartonem, drugą zaś do ryciny. O ile prace danego artysty są często przez publiczność oglądane - lepiej zawiaski przymocowywać pod wszystkimi czterema rogami ryciny. Na kartonie, lub passe-partout, umieszcza się pod ryciną następujące notatki: po lewej stronie literaturę t. j. skrócenie tytułu dzieła, w którem rycina jest dokładnie opisana, wraz z podaniem numeru, pod którym w danem dziele się znajduje, i zaznacza się przy tym numerze stan (etat) ryciny. Trochę niżej, w pośrodku passe-partout, umieszcza się nazwisko rytownika, a pod nazwiskiem przykłada pieczątkę danego zbioru; dalej, w tym samym rzędzie co literatura, po prawej stronie pod ryciną podaje się numer inwentarza i sygnaturę. Ryciny XV do XVII wieku umieszcza się zwykle w najmniejszych pudłach, w których kartony mają wymiar 48 : 32 cm.; ryciny XVIII i XIX wieku na kartonach wielkości 64 : 48 cm. (normalna wielkość kartonu), do trzeciego formatu nadaje się wymiar 85 : 64 cm. Największe ryciny umieszczać należy na kartonach 120 : 80 cm. i przechowywać, ze względu na wielkość, - w tekach. Długość i szerokość pudła bywa zwykle o cztery centymetry większa od kartonu, a grubość wynosi około 7 cm. Na grzbiecie każdego pudła przykleja się odpowiednie kartki z nazwiskiem rytownika, którego prace ono zawiera, lub z literami alfabetu, o ile w pudle znajdują się prace kilku artystów. Prócz tego wymienić należy szkołę i stulecie oraz numer i format pudła. Szafa, przeznaczona do przechowywania rycin, powinna mieć tyle ruchomych szuflad, ile ma mieścić dużych tek. W celu zaoszczędzenia miejsca, pudła ustawia się na półkach jak książki.

KATALOGI KARTKOWE
W większym zbiorze każda rycina powinna być skatalogowana na trzech kartkach. Jeden katalog kartkowy trzeba ułożyć w porządku alfabetycznym podług nazwisk rytowników, drugi - podług nazwisk malarzy, trzeci zaś podług treści.

Proponujemy do kartkowego katalogu rycin załączony schemat (na str. 64), z następującemi rubrykami:
1. Nazwisko imię rytownika,
2. Nazwisko imię malarza,
3, Nazwisko imię rysownika,
4. Nazwisko i imię wydawcy,
5. Miejsce wydania ryciny,
6. Rok wydania ryciny,
7. Opis ryciny z dołączeniem ważniejszych napisów:
a. Tytuł t. j. treść ryciny, lub nazwisko i imię osoby portretowanej, z datami biograficznemi,
b. Stanowisko społeczne osoby portretowanej,
c. Przy portrecie zaznacza się, czy popiersie, czy cała postać it.d.
d. O ile rycina nie była jeszcze nigdzie opisana, wymienić należy ważniejsze napisy na niej umieszczone,
8. Technika wykonania,
9. Wymiar ryciny w milimetrach, przyczem przy miedziorytach, o ile odbitka nie jest obcięta, trzeba podać na pierwszem miejscu wysokość, na drugiem zaś - szerokość płyty, lub w nawiasach, o ile brzeg płyty jest niewidoczny, wymiar powierzchni zarysowanej ryciny; przy drzeworytach i litografjach - wielkość samego rysunku,
10. Stan (etat) płyty. Rubrykę tę wypełnia się, jeżeli rycina różni się czemkolwiek od zwykłej odbitki - z epoki,
11. Stan zachowania odbitki. Jeżeli rycina uszkodzona - trzeba zaznaczyć, na czem polega uszkodzenie,
12. Literatura, t. j. pod jakim numerem najkompletniejszego wykazu prac rytownika (oeuvre-catalogue) dana rycina jest opisana, lub pod jakim numerem znajduje się ona w dokładnie opracowanym katalogu zbioru rycin,
13. Tytuł dzieła, w którem rycina była (lub jest) umieszczona, a więc:
a. Nazwisko i imię autora,
b. Tytuł dzieła,
c. Miejsce wydania,
d. Rok wydania,
e. Tom lub zeszyt, w którym była (lub jest) rycina umieszczona.
14. U góry kartki wpisuje się:
a. Numer inwentarza,
b. Sygnaturę, t. j. podaje się bliższe szczegóły, gdzie się rycina znajduje, n. p. pokój, szafa, pudło, teka, karton i t. d.
c. Powtarza się nazwisko rytownika, malarza, lub podaje się treść - odpowiednio do działu, do którego przeznaczono kartkę.
d. Wymienia się poddział, do którego przeznaczono kartkę, wpisuje się naprzykład: rytownicy, malarze albo: portrety, widoki i t. d.

Jeżeli więc kartka ma być umieszczona w dziale rytowników lub malarzy, to trzeba umieścić nazwisko i imię rytownika lub malarza, jeżeli do portretów, to nazwisko i imię osoby portretowanej też z datami biograficznemi, jeżeli do widoków - to nazwę miejscowości i t. d.

Zależnie od tego, czy kartka przeznaczona jest do katalogu alfabetycznego rytowników, czy też malarzy, podkreśla się na kartce nazwisko rytownika lub malarza. Na kartce, przeznaczonej do katalogu rzeczowego, podkreśla się tylko tytuł. Przy katalogowaniu książek ilustrowanych, uważamy za konieczne, aby przynajmniej tytuły wszystkich ilustracyj: drzeworytów, miedziorytów i litografij były w krótkości wymienione, nazwiska rytownika i malarza, lub rysownika podane, technika uwzględniona, oraz, o ile  rycina jest już w literaturze opisana, odpowiedni odsyłacz zrobiony. 

Do pracy niniejszej dołączamy również wzór (ob. str. 65) kartki do katalogu książek i dzieł ilustrowanych. U góry na tej kartce wpisuje się numer inwentarza i sygnaturę, oraz zaznacza się do jakiego poddziału została kartka przeznaczona.
Potem wpisuje się:
1. Nazwisko i imię autora,
2. Tytuł dzieła,
3. Miejsce wydania,
4. Rok wydania,
5. Nazwisko i imię wydawcy,
6. Wpisuje się, z ilu tomów składa się dane dzieło,
7. Podaje się format,
8. Ilość stron (paginację),
9. Wymienia się ilość zawartych w dziele ilustracyj,
10. Opisuje się oprawę. 

Pozatem wylicza się wszystkie ilustracje, podając:
a. Treść ryciny,
b. Nazwisko i imię rytownika,
c. Nazwisko i imię malarza, lub rysownika,
d. Jaką techniką wykonano rycinę,
e. Literaturę (jak na kartce do katalogu rycin),
f. Podaje się, w jakim tomie lub zeszycie danego dzieła znajduje się opisywana rycina.

Katalog rzeczowy można podzielić na następujące poddziały:
1. Portrety - układ alfabetyczny,
2. Widoki miast i okolic - układ alfabetyczny,
3. Sceny historyczne (możliwie podług głównych osób) - układ alfabetyczny lub chronologiczny,
4. Stary i Nowy Testament - układ chronologiczny,
5. Święci - układ alfabetyczny,
6. Mitologja układ alfabetyczny - układ alfabetyczny,
7. Ubiory - układ chronologiczny,
8. Wojskowość - układ chronologiczny,
9. Sceny rodzajowe - układ chronologiczny,
10. Karykatury - układ alfabetyczny lub chronologiczny.

Odpowiednio do istniejącego materjału można ilość poddziałów powiększać, albo robić odpowiednie odsyłacze. Oprócz wyżej wymienionych katalogów można sporządzić kartkowy skorowidz prac danego artysty, t. j. skorowidz, dający odrazu informację w jakiem dziele, w jakiej tece lub pudle znajdują się prace artysty jako rytownika i malarza. W specjalnych dziełach, dokładnie opisujących prace jednego artysty (oeuvre=catalogue), przykłada się pieczątkę przy numerze i opisie ryciny, znajdującej się w danym zbiorze. Zagranicą utarł się zwyczaj, że na pieczątce takiej, możliwie małego formatu, jest jedno tylko słowo “adest”. W ten sposób ma się odrazu drukowany skorowidz posiadanych rycin danego artysty. Katalog rycin zawartych w książkach, podzielony na działy (portrety, widoki, sceny historyczne i t. d.), wielką usługę oddałby historykom sztuki i autorom, chcącym dołączyć do swych dzieł ilustracje, oparte na starych źródłach. Dopóki takie skorowidze rycin nie będą w bibljotekach sporządzone, materjał faktycznie u nas istniejący na będzie mógł być udostępniony i odpowiednio zużytkowany.

USZKODZONE RYCINY
Na zakończenie chcielibyśmy zwrócić uwagę, że w wielu wypadkach zbieracz, a nawet kustosz muzeum, przykłada pieczątkę danego zbioru na samej rycinie, w byle jakiem miejscu, i - mimowoli ją niszczy. Pieczątkę (jak najmniejszą) należy przykładać tylko po lewej stronie ryciny w najciemniejszem miejscu rysunku, przytem farba do pieczętowania powinna być mało tłusta, aby olej nie przeszedł na drugą stronę papieru. Usuwanie tłustych plam jest niemożliwe, gdyż farba drukarska też zawiera tłuszcz, tem samem, usuwając taką plamę, uszkodziło by się i samą rycinę. Z tego samego powodu często spotykane na rycinach ślady much, są najniebezpieczniejsze i wprost nie do usunięcia - chyba drogą mechaniczną - przez umiejętne ich wyskrobanie. Jeżeli uszkodzona rycina jest bardzo cenna - radzimy udać się do zagranicznego specjalisty - w kraju dotychczas takiego nie znamy. Ryciny naklejone można odlepić w letniej wodzie. Plamy od zleżenia na czarnych rycinach usuwa się w wodzie z małą domieszką kwasu saletrzanego. Należy to jednak robić z wielką ostrożnością, gdyż raz jeszcze zaznaczamy, że ryciny prane i odnawiane przez naszych domorosłych restauratorów tylko tracą a nie zyskują na swej wartości.

LITERATURA GRAFIKI POLSKIEJ

Poniżej podajemy tytuły dzieł, które powinny się znajdować w każdej podręcznej bibljotece przy zbiorze rycin:

Batowski Z., Norblin. Lwów. (“Nauka i sztuka”. Tom XIII.)

Batowski Z., Wystawa dzieł J. P. Norblina. Warszawa, 1910.

Bersohn M., O rytownikach Gdańskich. Warszawa, 1887.

Block I. C., Jeremias Falek. Sein Leben und seine Werke. Danzig, 1890. Dokładny opis wszystkich rydo Falcka.

Block I. C., Das Kupferstichwerk des Wilhelm Hondius. Danzig, 1891. Dokładny opis wszystkich rycin Hondiusrt.

Bołoz-Antoniewicz J., Katalog wystawy sztuki polskiej <od roku 1764-1886). Lwów, 1894.

Czapski Hutten E., Spis rycin, przedstawiających portrety przeważnie polskich osobistości w zbiorze Emeryka hrabiego Hutten Czapskiego. Kraków, 1001. Najobszerniejszy wykaz portretów polskich, jednakże technika wykonania i wymiary podane niezawsze dokładnie.

Engelmann W., Daniel Chodowiecki's sammtliche Kupferstiche. Leipzig, 1857. 

(Engelmann W.) Hirsch R., Nachtrage und Berichtigungen zu D. Chodowiecki's samtl. Kupferstiche, beschrieben von W. Engelmann. Leipzig, 1907. Dwa powyższe dzieła wyliczają i opisują jak najdokładniej wszystkie znane ryciny Chodowieckiego wraz z ich stanami.

Pranke W., Das radierte Werk des J. P. Norblin de la Gourdaine. Leipzig, 1895. Dokładny opis wszystkich graficznych prac Norblina. 

Grabowski A., Początek ikonografji naszej. (Bibljoteka Warszawska, 1857, tom 1-4). 

Hillemacher F., (Fr... H ... ), Jan Piotr Norblin, jako sztycharz. Tłomaczenie z francuskiego. (Atheneum, 1851, tom 2-gi).

Kołaczkowski J., Słownik rytowników polskich Lwów, 1874. 

Kozłowski K., Życie i dzieła Fryderyka Johna, sławnego rytownika. Poznań, 1887. 

Kraszewski J. I. Catalogue d'une collection lconographique polonaise. Dresde, 1865. Katalog zbioru Kraszewskiego, nabytego przez hr. Branickiego w Suchej. 

Muczkowski J., Zbiór drzeworytów w różnych dziełach polskich w XVI i XVII

wieku odbitych a teraz w bibliotece uniwersytetu JagieIIońskiego zachowanych. Kraków, 1849.

Mycielski J., Sto lat dziejów malarstwa w Polsce. Kraków, 1902.

Paprocki T., Podręcznik księgarski. Warszawa, 1894. Str. 75-112: Illustracje (Drzeworyt. Galwanotypia i stereotypia. Cynkotyp. Miedzioryt. Litografja. Druk kolorowy. Własności reprodukowanego oryginału. Niezbędne własności płyt iIIustracyjnych).

Pawlikowski G., Wiadomości o rytownikach polskich i cudzoziemcach u nas osiadłych. (Czasopismo biblioteki Ossolińskich, 1829, tom 1-3).

Potocki A., Katalog dzieł Jana Ziarnki, malarza i rytownika polskiego XVI i XVII w. Kraków, 1911. Dokładny wykaz rycin Ziarnki. 

Prajer W., Katalog rycin Daniela Chodowieckiego, znajdujących się w Muzeum Narodowem w Krakowie b. r. 

Rastawiecki E., Słownik rytowników polskich. Poznań, 1886. 

Rosiński Z., Spis miedziorytów polskich. Poznań, 1918. Katalog własnych zbiorów. 

Rowińskij D. A., Podrobnyj Słowar Ruskich Grawerów XVI-XIX w. 2 tomy. Petersburg, 1895. Podaje wszystkie prace graficzne Aleksandra Orłowskiego i wymienia ryciny wielu rytowników polskich, pracujących na kresach, a nieznanych Rastawieckiemu i Kołaczkowskiemu. 

Różycki K., Die Kupferstecher Danzig's. Danzig, 1893. 

Rufer J., Kwasoryt. Kraków, 1909. Jest to Jedyna właściwie książka w języku polskim, traktująca o technice rytownictwa.

Rulikowski M., Literatura polska lub Polski dotycząca z zakresu grafiki. Warszawa, 1912. 

Stare ryciny polskie. Pamiętnik wystawy stałych rycin polskich ze zbiorów Dominika Witke-Jeżewskiego. Warszawa, 1914. Najlepiej opracowany wykaz rycin polskich, ofiarowanych przez p. Jeżewskiego Muzeum Narodowemu w Warszawie. 

Swieykowski E., Pamiętnik Towarzystwa przyjaciół sztuk pięknych w Krakowie. (1854-1904.) Kraków, 1905. 

Tatarkiewicz Wł., Wystawa dzieł Aleksandra Orłowskiego. Warszawa, 1910. 

Wereszczagin W., A., A. Orłowskij. Petersburg, 1913.

W czasopismach perjodycznych, jak: Atheneum, Bibljoteka Warszawska, Kwartalnik historyczny, Przegląd Bibljograficzno-archeologiczny, Przegląd Powszechny, Sprawozdania komisji do badania sztuki, Tygodnik ilustrowany i t.d. umieszczane były bardzo cenne artykuły, dotyczące rytownictwa polskiego. Wiele tytułów tych prac zestawił prof. Finkel w swej “Bibljografji historji polskiej”.