BATIK. PISANKI NA TKANINACH, DRZEWIE I T. D.

Rozpowszechniony i modny dziś jeszcze «batik» zaliczamy do najstarszych sposobów zdobienia tkanin barwnym ornamentem. Jako dekoracyjna technika nie jest nowością dla naszego ludu, kraszącego skorupki jaj też taką samą metodą. Owe znane, zapisane roztopionym woskiem i ubarwione pisanki, są naszym batikiem wykonanym tylko na innym materjale, na innej płaszczyźnie i w innym sensie ornamentalnym.

Ojczyzną batiku jest Jawa. Tam, tkaniny bawełniane ozdobione woskowym rysunkiem i ubarwione kilku dobrze wypróbowanemi barwnikami z krajowych roślin, stanowią wykwintny materjał na kobiece i męskie ubrania, noszony z lubością przez wszystkich, nawet w najwięcej uroczystych chwilach.

Oryginalny batik pokazali Europie Holendrzy, którzy przywieźli go ze swych jawajskich kolonji; Niemcy natomiast umieli żmudną pracę ręcznego pisania woskiem zmechanizować przy pomocy stempli drewnianych lub metalowych, nauczyli tej metody Jawajczyków, a to zmieniło dawny indywidualny charakter ręcznego pisania na dość monotonne druki, przeznaczone przeważnie na wywóz. Ten właśnie typowy wyraz ręcznie wykonanego batiku nie da się zastąpić drukiem nawet przy zachowaniu dalszego przebiegu metody pisankowej, a ze względu na primitywne i niekosztowne urządzenie warsztatu, pisanie na materjach coraz bardziej się u nas rozwija i zdobywa rynek zbytu.

Sztuka ta przyjęła się w Europie z końcem XIX stulecia dzięki współpracy artystów holenderskich. Opierając się na jawajskich wzorach zaczęli oni dla rozmaitych celów dekoracji zdobić bawełnę, jedwab i pergamin. Przy pierwszych próbach napotkali na trudności połączone z tajemnicami barwienia. Trójkolorowa paleta oryginalnych batików (niebiesko - brunatno - czerwonych i żółtawych) wydała się za skąpą dla europejskiego artysty i starano się ją rozszerzyć przez użycie wielobarwnych anilin, jednak bez dodatnich rezultatów. Dopiero z pomocą oddziału chemicznego przy kolonialnem muzeum w Haarlem zastosowano wytrzymałe na światło barwiki roślinne, znane z resztą farbiarniom europejskim i praktykowane przed wynalezieniem anilin i alizaryny. Sposoby barwienia pisanych materji rozpowszechniły się szybko w świecie artyst.-przemysłowym i zostały wprowadzone do szkół, jako pożyteczna w praktycznem zastosowaniu specjalność.

Najwykwintniejsze batiki wykonywały u nas »Warsztaty Krakowskie« pod kierunkiem Antoniego Buszka, który doprowadził technikę batiku do szczytu doskonałości. Również Norbert Okołowicz i Zygmunt Lorec wnieśli wysoce artystyczne walory do pisankowej techniki, którą opisali w publikacjach dziś już wyczerpanych. Muzeum Przemysłowe w Krakowie wydało zebrane wskazówki praktyczne o pisankach na tkaninach i obecnie przygotowuje nakład drugi tego podręcznika. Zastanowić by się należało czy batik w pewnych okresach nader modny, może mieć stałe powodzenie. Wydaje się nam, że podobnie jak w kilimkarstwie, rzeczy naprawdę wartościowe i artystycznie wykonane, doskonale mogą mieć zapewniony rynek zbytu, czego zresztą dowodzą pracownie utrzymane zawsze na wysokim poziomie. Do tych ostatnich zaliczyć należy pracownię batikarską pod firmą: Przemysł artystyczny »Art« w Krakowie, która wytwarza pierwszorzędnej wartości batiki na tkaninach, metalu, drzewie i t. p. 

Marjan Wisz