Wyrób pozytywów

Materyały i przyrządy do kopiowania

Do kopiowania odbitek fotograficznych z negatywu na papier są potrzebne następujące narzędzia i materyały:

1. Papier uczulony (gotowy w handlu). 
2. Kopioramka. 
3. Miska do tonowania lub wywoływania odbitek. 
4. Utrwalacz złocący w ładunkach lub płynie (albo wywoływacz, zobacz XI-XIV). 
5. Miska do moczenia odbitek (może być zwykła gliniana miska). 
6. Blacha do emaliowania. 
7. Piórko lub nóż i szablon szklany do obcinania odbitek. 
8. Bibuła biała. 
9. Wałek gumowy. 
10. Klej (krochmal) do naklejania odbitek. 
11. Kartony.
    

Kopiowanie

Negatyw jest obrazem fotograficznym odwrotnym, w którym jasne miejsca przedmiotów są najciemniejsze, inne zaś, odpowiadające cieniom przedmiotu, mniej lub więcej przezroczyste; służy on jako matryca do wszelkiego rodzaju obrazów fotograficznych. 

Odbitka z negatywu na papierze światłoczułym zowie się pozytywem, lub krócej odbitką. Odbitka ta jest właściwym obrazem fotograficznym, czyli wiernem odtworzeniem świateł i cieni przedmiotu. Do wyrobu odbitek używa się papieru srebrzonego. Papier taki, wystawiony na działanie światła dziennego, ciemnieje dosyć szybko. Jeżeli kawałek papieru fotograficznego podłożymy pod negatyw i wystawimy na światło tak, żeby ono przechodziło do papieru przez negatyw, to otrzymamy na papierze obraz, w którym miejsca ciemne będą odpowiadały przezroczystym, jasne zaś ciemnym miejscom negatywu. Papier, ciemniejąc mniej lub więcej, zależnie od siły negatywu, da nam dokładną odwrotną kopię jego, czyli obraz pozytywny.

Kopioramka

Przyrząd, którego używamy do wyrobu odbitek, nazywa się kopioramką. Jest to drewniana ramka, z dopasowaną do niej deseczką składaną. Deseczka ta jest oklejona z jednej strony suknem. Dwie sprężyny przyciskają do ramki 2 połowy deseczki i pozwalają nam je odchylać jedną niezależnie od drugiej. W ten sposób można śledzić postęp kopiowania.

Zakłądanie papieru do kopioramki

Chcąc kopiować, należy dobrać kopioramkę zastosowaną do wielkości negatywu, położyć ją na stole, odsunąć obie sprężyny i wyjąć deseczkę.

Następnie ułożyć w kopioramce negatyw lewą stroną ku dołowi, na prawej zaś, emulsyjnej stronie negatywu położyć kawałek papieru czułego tak, aby warstwą uczuloną (łatwo ją poznać po połysku) stykał się bezpośrednio z żelatynową stroną negatywu. Wtedy przykryć papier deseczką i zacisnąć obie sprężyny.

Papier srebrzony jest o wiele mniej czuły na światło, niż płyty, wszystkie więc czynności, dotyczące kopiowania, można wykonywać w pokoju, przy świetle dziennem, aby z daleka od okien. Otwartej paczki papieru nie należy jednak zostawiać zbyt długo na świetle dziennem, bo papier poczernieje, również nie należy dotykać wilgotnymi palcami strony emulsyjnej, bo wystąpią niczem nieusuwalne plamy.

Gdzie kopiować i jak długo?

Kopiować można na dworze, w cieniu od strony północnej, lub w oknie, umieszczając ramkę pochyło względem światła. Światło słoneczne bezpośrednie nie jest dobre do kopiowania odbitek, wywołuje ono bowiem często nierówności i obrazy płaskie, bez siły. 

Do skopiowania odbitki z normalnego negatywu, w lecie, przy pięknej pogodzie, potrzeba około pół godziny. Przez ten czas trzeba sprawdzać kilkakrotnie postęp kopiowania, a równocześnie, o ile kopiuje się w oknie, zmieniać położenie ramki, żeby światło dochodziło do niej równomiernie. 

Ramkę należy do sprawdzenia wnieść do miejsca mniej oświetlonego; kopiując w oknie, wystarczy cofnąć się o parę kroków w tył pokoju, odsunąć jedną sprężynę, unieść połowę deseczki, a następnie papier, żeby módz obejrzeć obraz. Unosząc lekko papier, niema obawy przesunięcia go, bo zamknięta połowa deseczki przyciska szczelnie do negatywu drugi jego koniec. Kopia jest gotowa, kiedy ciemne części obrazu są bronzowe, jasne zaś mają wszystkie szczegóły wyraźnie zaryrsowane. Powinna ona być ciemniejsza, niż ma być ostateczna odbitka, bo kąpiel tonująca i utrwalająca osłabia jej siłę. Każdy negatyw może dać nieograniczoną ilość odbitek, o ile nie został uszkodzony w czasie kopiowania przez deszcz lub wilgoć, albo też porysowany.

Tonowanie i utrwalanie odbitek

Odbitki skopiowane trzeba znieczulić na dalsze działanie światła, a równocześnie nadać im piękniejszy kolor. Czynność tę nazywamy tonowaniem i utrwalaniem. Tonować i utrwalać trzeba jak najprędzej po kopiowaniu, można jednak przechowywać kopie parę dni, ułożone ściśle jedna na drugiej, owinięte w papier lub schowane w książce czy teczce pod przyciskiem. Rzucone luźno skręcają się później w kąpieli, a pozostawione na świetle poczernieją i zatracą rysunek.

Utrwalacz złocący

Odbitki skopiowane tonujemy i utrwalamy zwykle w jednej kąpieli, zwanej utrwalaczem złocącym (wiraż-fiksaż). Utrwalacz złocący bywa albo w roztworze, gotowym już do użycia, albo też w ładunkach; obydwa nadają się doskonale do wszystkich papierów kopiujących przez czernienie bezpośrednie. Do użycia należy brać go tyle, ile potrzeba do zanurzenia danej ilości odbitek (nie więcej jak 6 na raz). Odbitki zanurzamy kolejno w utrwalaczu złocącym obrazem ku dołowi, a jak tylko dobrze się zanurzą, odwracamy je, by módz śledzić postęp tonowania. Kasztanowate czerwone odbitki nabierają w kąpieli z początku barwy brudnożółtej, potem przechodzą w brunatną i stopniowo w wiśniowo-fioletową.

Tonowanie trwa zwykle od 5 do 10 minut i kończy się, skoro tylko odbitki nabiorą żądanej barwy; pozostawione dłużej w kąpieli robią się niebieskawe i szarzeją. W czasie tonowania należy przekładać odbitki, żeby płyn tonujący działał równomiernie. 

Utrwalacz złocący można przygotować w sposób niżej opisany. 

Rozpuścić 200 gr. tiosiarczanu sodowego (natronu) w 800 cm³ wody i osobno 10 gr. azotanu ołowiu w 200 cm³ wody. Zmieszać obydwa roztwory i utworzyć w ten sposób płyn zapasowy. Do użycia wziąć 100 cm³ płynu zapasowego i dodać do niego 5 cm³ jednoprocentowego rozczynu chlorniku złota. Ilość ta wystarczy do wy tonowania i utrwalenia 10 odbitek wymiaru 9x12 cm.

Płukanie i mycie odbitek

Wytonowane odbitki muszą być, tak jak i negatywy, dobrze opłukane i wymoczone; w tym celu trzeba zmienić wodę trzy razy co kwadrans i 2 razy co pół godziny, przekładając odbitki za każdym razem. Odbitki powinny leżeć luźno w wodzie, nie dotykając się wzajemnie. Wskazanem jest, zmieniając wodę, ułożyć odbitki na sobie, wycisnąć wałkiem nadmiar wody i zanurzać kolejno po jednej w świeżej porcyi wody.

Suszenie odbitek

Odbitki na papierach kolodyonowych osuszamy bibułą i rozkładamy na czystej bibule białej do wyschnięcia. Odbitki na papierach żelatynowych (aristotypowe) suszymy zwykle na blasze do emaliowania, ale można je suszyć także i na bibule, układając warstwą obrazową ku górze. 

Emaliowanie ma tę wielką zaletę, że nadaje odbitkom silny połysk, uwydatnia głębokość w cieniach i prostuje powierzchnię. 

Odbitkę wyjętą z wody przykładamy stroną obrazu do blachy emaliowanej zwilżonej, przykrywamy bibułą i przyciskamy wałkiem gumowym.

Odbitka przyklejona w ten sposób do powierzchni błyszczącej wysycha; skoro wyschnie, podważamy róg jeden ostrzem noża lub paznogciem i odejmujemy ją od blachy.

Obcinanie i naklejanie odbitek

Do obcinania odbitek używamy stalówek specyalnych, dobrze zaostrzonego scyzoryka lub nożyczek, równocześnie posługujemy się linijką lub szablonem szklanym. O wiele wygodniejsze, ale nieco droższe, są maszynki do obcinania, w rodzaju nożyc introligatorskich.

Nożycami takiemi można obcinać nietylko odbitki, ale przycinać na dowolne wymiary cienkie kartony, używane do naklejania fotografii. 

Na obcinanie odbitek należy zwrócić szczególną uwagę. Dobre przycięcie, odrzucenie części zbytecznych, a przez to odpowiednie do gustu rozmieszczenie przedmiotów na fotografii, tworzą często z bezdusznej odbitki fotograficznej obrazek.

To samo stosuje się do wyboru barwy i wymiaru kartonu, albo miękkiego papieru, służącego za podkład fotografii, a również do sposobu rozmieszczenia obrazu na kartonie.

Obcinając odbitkę czy to piórkiem czy przy pomocy linii lub szablonu, podkładamy pod nią twardą deseczkę lub lepiej blachę cynkową. 

Do naklejania odbitek w całości używamy pędzla i kleju lub krochmalu introligatorskiego, przyrządzonego z czystej mączki ryżowej (można nabywać gotowy).

Odbitki muszą być w tym wypadku wilgotne. 

Odbitki wykonane na papierach matowych przytwierdzamy zwykle do miękkich, grubych podkładów o brzegach szarpanych, przyklejając tylko górny brzeg odbitki, lub cztery jej rogi. Jako klej służy wtedy wspomniana już pasta krochmalowa lub klej stolarski płynny, t. zw. syndetikon.

Papiery bromosrebrne

Opisany wyżej sposób kopiowania odbitek stosuje się do papierów, czerniejących na jasnem świetle dziennem. Chcąc kopiować prędko i wieczorem, używamy papieru bromosrebrnego, który wymaga światła zwykłej lampy i kopiuje się niezmiernie szybko. Obraz po naświetleniu w kopioramce jest z początku niewidocznym tak, jak obraz utajony na płycie fotograficznej, i trzeba go wywołać na wzór negatywu.

Papiery bromosrebrne mają szerokie zastosowanie w zimie, kiedy światła mało, kiedy idzie o pośpiech, lub gdy brak czasu nie pozwala robić odbitek w dzień. Odbitki na papierze bromosrebrnym bywają zwykle matowe w tonie szaro-czarnym, ale mogą być również błyszczące i emaliowane.

Kopiowanie odbitek bromosrebrnych

Papier bromosrebrny zakładamy do kopioramki tak samo, jak papiery do światła dziennego, ale w ciemnicy przy świetle czerwonem. Stronę emulsyjną papieru, czułą na światło, poznajemy po tem że się skręca nieznacznie ku środkowi, a dotknięta (w rożku) wilgotnym palcem jest lepka. 

Kopiować można przy zwykłej lampie pokojowej, naftowej, gazowej lub elektrycznej. Kopioramkę przysłoniętą (tekturą lub suknem ) ustawiamy w odległości jednego metra od lampy i odsłaniamy w chwili kopiowania (mając elektryczność, zaświecamy i gasimy lampę). Kopiowanie trwa z normalnego negatywu około 10 sekund, w odległości 1 metra od jasnej lampy pokojowej. 

Dokładny czas kopiowania można oznaczyć dopiero po kilku próbach, gdy już nabierzemy wprawy. 

Odbitki, kopiowane za długo, wywołują się szybko, ale są szare, bez siły, - kopiowane zbyt krótko, dają obrazy kontrastowe bez szczegółów, twarde. Z negatywów szarych można robić dobre odbitki, stosując jakieś słabe światło, np. świecy umieszczonej w odległości 3-4 metrów od kopioramki. Działanie światła można jeszcze osłabić, przysłaniając je bibułką lub szybą matową. Kopiowanie trwa wtedy o wiele dłużej. Do twardego negatywu należy stosować silniejsze światło i zblizka.

Wywoływanie i utrwalanie odbitek bromosrebrnych

Odbitki bromosrebrne można wywoływać przy świetle lampy jasnoczerwonej lub pomarańczowej.

Obraz występuje i wzmacnia się tak, jak na negatywie, ale o wiele szybciej. Siłę obrazu oceniamy, patrząc nań z wierzchu (nie w przezroczu). Jak tylko odbitka wystąpi i stanie się dosyć wyraźną, należy ją wyjąć z wywoływacza i zanurzyć na kilka minut w wodzie, zakwaszonej w stosunku 50 cm³ kwasu octowego na 1 litr wody. Kąpiel ta przerywa wywoływanie natychmiast. Następnie trzeba odbitkę opłukać i utrwalić w kwaśnym utrwalaczu. Utrwalanie trwa około 15 minut, poczem należy odbitki wymoczyć. Przy wywoływaniu, utrwalaniu i moczeniu odbitek bromosrebrnych obowiązują te same przepisy czystości i sposób postępowania, co przy papierach do światła dziennego.

Papiery chlorobromosrebrne

Podobny do papieru bromosrebrnego tak pod względem zastosowania, jak obróbki i charakteru odbitek, jest papier chlorobromosrebrny Velox, Ridax i inne podobne, zwane Gaslightpaper. Są one mniej czułe od papierów bromosrebrnych, więc kopiowanie trwa o wiele dłużej, dzięki temu jednak można je wywoływać przy świetle świecy lub lampy, przysłoniętej tekturą, a nawet przy świetle dziennem w pokoju, słabo oświetlonym z daleka od okna. Sposób postępowania z papierami chlorobromosrebrnymi jest, jak wspomnieliśmy, taki sam, jak i z bromosrebrnymi, bliższe szczegóły kopiowania i sposób użycia są zawsze podane przez fabryki w kopercie, zawierającej papier. 

Wyszczególnienie wszystkich robót fotograficznych od zdjęcia, aż do gotowej odbitki. 

1. Nabicie aparatu lub kaset. 
2. Zdjęcie. 
3. Wywołanie negatywu. 
4. Utrwalenie negatywu.
5. Wymoczenie negatywu.
6. Wysuszenie negatywu.
7. Skopiowanie na papier. 
8. Wytonowanie lub wywołanie i utrwalenie kopii. 
9. Wymoczenie odbitek. 
10. Suszenie lub emaliowanie 
11. Obcięcie i naklejenie. 

Pominąwszy mniej ważne, główne czynności: 

1. Zdjęcie. 
2. Wywołanie i utrwalenie płyt. 
3. Skopiowanie.
4. Wytonowanie lub wywołanie i utrwalenie odbitek.
   

Wybór aparatu i objektywu, utrzymanie przyrządów, wskazówki na podróż.

Przy wyborze aparatu trzeba sobie przedewszystkiem zdać jasno sprawę, do jakiego celu ma on służyć, jakiego rodzaju zdjęcia i w jakich warunkach mają być nim wykonywane, wreszcie określić przybliżoną sumę, przeznaczoną na nabycie przyrządu. Dobrym doradcą w tej sprawie będzie zawsze odpowiedzialna firma, sprzedająca aparaty i przybory fotograficzne. Ogólnie można postawić następujące zasady: Aparaty ręczne bywają zwykle na wymiar zdjęć 6X9, 9X12 i 10X15 centymetrów lub mają formaty zbliżone do tych. Aparaty takie są lekkie i wygodne do noszenia w podróży, a wielkość ich zdjęć jest zupełnie wystarczająca w większości wypadków (wymiar 10X15 centymetrów równa się pocztówce). Aparaty małe, wymiaru 4½X6 cm, są bez wątpienia lżejsze, zajmują mało miejsca i są prawdziwie aparatami kieszonkowymi. Bywają one doskonałe, wymagają jednak z wyjątkiem aparatów stereoskopowych (w rodzaju Verascope lub Grlyphoscope) dopełnienia, w postaci przyrządu do powiększania obrazów. Takie przyrządy do powiększeń są tanie, a sam wyrób powiększeń nie przedstawia trudności, ale jest to bądź co bądź nowy zabieg fotograficzny, wymagający pewnej umiejętności i wprawy. Wreszcie aparaty większe, na wymiar 13X18 centymetrów i wyżej, pożądane są, nawet wprost niezbędne wszędzie tam, gdzie np. chodzi o zdjęcia techniczne, postępy robót, części maszyn i urządzeń całych, wreszcie studya artystyczne: widokowe, rodzajowe i portretowe. Tu musimy zauważyć, że aparat większy jest cięższy, mimo wszystkie swoje zalety mniej wygodny w podróży, oraz kosztowniejszy w użyciu, ze względu na większy koszt płyt i produktów. 

Wybór objektywu.

Przy wyborze objektywu należy kierować się nietylko dobrocią konstrukcyi, gwarantowaną zwykle przez wielkie firmy optyczne, ale baczyć na to, żeby długość ogniskowa i otwór względny odpowiadały wymiarom i rodzajowi zdjęć. Objektywy uniwersalne mają zwykle ogniskową równą dłuższemu bokowi płytki, a otwór względny F:6 do F:8. Do wyrobu portretów należy używać ogniskowej dłuższej, tak np. na wymiar 9X12 objektyw uniwersalny ma ogniskową 12-13 cm., F=12 lub 13 cm., do portretów zaś na ten wymiar powinien mieć 16-18 cm. Do fotografowania wnętrzy należy używać objektywów o ogniskowej krótszej (na 9X12 F=9 cm.) i z mniejszym otworem. Tam, gdzie chodzi o zdjęcia przedmiotów w szybkim ruchu, ogniskowa powinna być średniej długości, jak w aparatach uniwersalnych; pożądany zaś jest wielki względny otwór np. F:4,5.  

Utrzymanie aparatu, wskazówki na podróż.

Aparat, zwłaszcza kosztowniejszy, powinien mieć futerał do noszenia przez ramię. Trzeba go chronić od pyłu i wilgoci, co pewien czas okurzać starannie zewnątrz i wewnątrz, szczególniej po dłuższej bezczynności, lub przed większą wycieczką. 

Objektyw i migawkę, najdelikatniejsze części przyrządu, trzeba tak samo osłaniać od kurzu i gwałtownych zmian temperatury. 

Nie można dotykać soczewek palcami, ani twardymi przedmiotami, a co pewien czas przecierać je czystą miękką lnianą szmatką (chustką do nosa) która najlepiej ściera tłuszcz i brud, i nie rysuje szkła. 

Przed podróżą sprawdzić starannie działanie wszystkich części przyrządu, oczyścić i okurzyć aparat, wytrzeć szkła objektywu. 

Błony i płyty, potrzebne na wycieczkę, nawet dłuższą, zabierać z sobą z domu, ażeby mieć materyał pewny. Brać również latarkę płócienną składaną, pędzel do okurzania i odkrętkę do śrubek, żeby módz w razie potrzeby naprawić drobne uszkodzenia mechanizmu. 

Większy zapas kasetek lub zapasowy magazyn ułatwiają użycie płyt szklanych. Płyty ładować można wieczorem, zapuściwszy starannie rolety, trzeba również sprawdzić, czy przez drzwi nie przedostaje się jakie światło szkodliwe. 

O zawijaniu płyt wspominaliśmy na innem miejscu (str. 5). Pudełka, zawierające płyty wystawione, owiązywać sznurkiem i opatrzyć etykietą z nadpisem, zawierającym datę i szczegóły zdjęcia. O ile ktoś nie jest wprawny w eksponowaniu, powinien od czasu do czasu wywołać sam jedną płytę, lub oddać do wywołania.

Słownik wyrazów technicznych

Dla wygody podróżujących podajemy poniżej ważniejsze wyrażenia techniczne w językach: francuskim, niemieckim i włoskim. 

Aparat migawkowy - Appareil a main (detective) - Handkamera-Apparecchio a mano (Błonkowy we wszystkich językach - Kodak). 
Błona - Pellicule (bobinę) - Film - Pellicola.
Ciemnica - Chambre noire - Dunkelkammer - Camera oscura. 
Czas wystawienia - Temps de pose - Expositionszeit - Tempo di posa. 
Emaliowanie - Glacage - Emailliren - Vetri delle copie. 
Kaseta - Châssis - Kassette - Cassetta. 
Kopioramka - châssis à tirer - Kopirralimen - Torchietti. 
Kopiować - Tirer les épreuves - Kopieren - Stampare le copie. 
Koziołek - Support à sécher - Trockenstander - Sgocciolator. 
Lampa czerwona - Lampe du laboratoire - Dnnkelkammerlampe - Lampada di laboratorio. 
Miarka - Verre gradué - Mensur - Bicchiere graduato. 
Migawka - Obtnrateur - Momentverschluss - Otturatore. 
Miska - Cuvette - Schale - Bacinella. 
Negatyw - Cliche négatif - Negativ - Negativo. 
Papier uczulony - Papier sensible - Auskopierpapier - Carta sensibilizzata. 
Płyty bromosrebrne (klisze) - Plaques sèches (an gélatino-bromure) - Trockenplatten,
Bromsilberplatten - Lastre. 
Płukanie - Lavage - Auswässern - Lavagio. 
Trójnóg - Pied - Stativ - Treppiedi. 
Utrwalacz - Baindefixage - Fixirbad - Bagno di fissagio. 
Utrwalacz złocący - Bain fixo - vireur, virage fixage - Tonfixierbad - Bagno viragio e fissagio. 
Wywoływać - Développer - Entwickeln - Svilnppare. 
Wywoływacz - Révélateur - Hervorrufer, Entwickler - Sviluppo.