Zamojszczyzna w pradziejach i wczesnym średniowieczu

Wystawa obrazuje pradzieje regionu zamojskiego od epoki kamienia po okres wczesnego średniowiecza. Szczególnie interesująco przedstawiają się archeologicznie udokumentowane dzieje od początków naszej ery. Ekspozycja przedstawia najbardziej efektowne znaleziska z wykopalisk prowadzonych na terenie cmentarzysk z okresu wpływów rzymskich w Kotlinie Hrubieszowskiej. W II – III wieku naszej ery funkcjonowało tu centrum osadnictwa związanego z migracją skandynawskich Gotów w kierunku wybrzeży Morza Czarnego. Jest to jedyna we wschodniej Polsce monograficzna prezentacja ich dziejów i kultury materialnej. Można tutaj zapoznać się z wyrobami ich rzemiosła. Są to między innymi: złota i srebrna biżuteria, kolie ze szklanych, bursztynowych i fajansowych paciorków, gliniane naczynia, rogowe grzebienie, narzędzia i przedmioty codziennego użytku. Obejrzeć tu można również monety rzymskie oraz przedmioty importowane z terenu Cesarstwa Rzymskiego świadczące o ożywionych kontaktach gospodarczych i handlowych z Europą Południowa.

Wczesne średniowiecze najpełniej reprezentowane jest przez zabytki pozyskane w trakcie badań na terenie jednego z najlepiej zachowanych w Polsce, słowiańskiego cmentarzyska kurhanowego (VII w.) w Mokrem koło Zamościa. Liczącego ponad 60 pochówków. Czasy początku państwa polskiego, walk Bolesława Chrobrego z Rusią Kijowską, aż po najazd Mongołów w XIII w., ilustrują europejskiej klasy znaleziska z Czermna oraz Gródka nad Bugiem.