Credo na dwa głosy

Miejsce eksponowania: Gmach Główny, pl. Berka Joselewicza 1 – piętro I.

Wystawa zorganizowana ze zbiorów Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej prezentuje sztukę o charakterze religijnym dwóch narodów – polskiego i ukraińskiego, które wspólnie tworzyły historię tych ziem Rzeczypospolitej, stąd tytuł wystawy: Credo na dwa głosy.

Zabytki dokumentujące wielonarodowościową strukturę miejscowego społeczeństwa gromadzone były od początku istnienia przemyskiego muzeum. W ciągu minionych stu lat pozyskano około 800 ikon oraz znaczną ilość różnego rodzaju przedmiotów związanych z liturgią cerkiewną (płaszczanice, antyminsy, benedykcjonały, szaty i sprzęty liturgiczne). Pokaźny jest także zbiór sztuki religijnej obrządku zachodniego, na który składa się kolekcja obrazów różnych szkół artystycznych, zbiór rzeźb ołtarzowych, grafika – głównie książkowa i wiele pięknych i interesujących przykładów rzemiosła artystycznego.

Wystawa składa się z dwóch części, zaakcentowanych innym kolorem tła. Jedną część zapełniają zabytki wchodzące w skład dziedzictwa kulturowego Zachodu, drugą zaś – Wschodu. Obydwie części ekspozycji nie konkurują ze sobą, lecz dopełniają się.

Wśród dzieł sztuki kręgu zachodniego zobaczyć możemy najlepsze wzory zaczerpnięte zarówno od takich mistrzów jak Mabuse, Tintoretto, Rafael, Francesco Bassano, Winzens Fischer, Michelangelo Unterberger, Pinsel, Tomas Hutter jak też dzieła miejscowych twórców – Mikołaja Tereinskiego, Stefana Grodzickiego, Józefa Wilka, Pawła Karczmarzyka, Leli Pawlikowskiej, artystów pochodzących z Przemyśla i Ziemi Przemyskiej jak Michał Feliks Wygrzywalski i Jan Ekiert, a wreszcie wiele dzieł anonimowych, czekających jeszcze na swoje odkrycie.

Część obrazującą sztukę cerkiewną otwiera unikatowa gemma bizantyjska z XI-XII w. Jest jedną z pięciu zachowanych na świecie gemm typu hystera, wykonanych w kamieniu (heliotrop). Oprócz magicznego przesłania, które w sobie zawiera, jest też zabytkiem o szczególnym znaczeniu dla przemyskiego muzeum i jego zbiorów. Jej przypadkowe znalezienie w 1897 r. zainspirowało kolekcjonersko poźniejszego twórcę przemyskiego muzeum. Obok niej wyeksponowane są wczesnośredniowieczne pektorały. Dla zwiedzających udostępnione zostały najcenniejsze ikony wchodzące niegdyś w skład ikonostasów i wyposażenia świątyń, w tym także carskie i diakońskie wrota, krzyże procesyjne, wielkopiątkowe płaszczanice, a nawet zakrystyjna szafka. Interesująca jest kolekcja ikon z nieodległej tzw. szkoły rybotyckiej. Uwagę zwracają bogate szaty i różnego rodzaju sprzęty liturgiczne noszące znamiona charakterystycznego stylu.

Układ ekspozycji jest zasadniczo chronologiczny, co pozwala śledzić zmiany stylistyczne zachodzące w sztuce obydwu kręgów kulturowych. Jednocześnie ekspozycja umożliwia prowadzenie paraleli pomiędzy sztuką religijną kręgu zachodniego i wschodniego. Pozwala dostrzec zarówno zbieżności – takie jak wspólne wątki tematyczne, kult Marii i świętych czy wzajemne przenikanie zarówno w warstwie przedstawieniowej jak i formalnej, a jednocześnie bogactwo odrębności i własnego, oryginalnego wkładu.

Józefa Kostek