PAŃSTWOWA SZKOŁA SZTUK ZDOBNICZYCH I PRZEMYSŁU ARTYSTYCZNEGO W KRAKOWIE

Pomimo że minęło już z górą pół wieku od chwili, kiedy rozpoczął się renesans przemysłu artystycznego w zachodniej Europie, pomimo że od owego czasu setki wybitnych artystów i estetów poświęciło cały wysiłek swojego życia tej sprawie, pomimo że z chaosu poglądów i kierunków, jakie cechowały pierwszy okres tej ewolucji już dawno wykrystalizowały pewne podstawowe wytyczne i ugruntowały się pewne trwałe założenia, ogół społeczeństwa, a nawet wielu plastyków nie orjentuje się jeszcze w tej dziedzinie twórczości artystycznej. Ogół społeczeństwa wie czem jest obraz sztalugowy, lub rzeźba figuralna i wie czem jest zwyczajne, użytkowe rzemiosło i wyobraża sobie, że przemysł artystyczny jest czemś pośredniem pomiędzy jednem a drugiem. Przeciętny kulturalny Europejczyk wyobraża sobie tedy, że chodzi tu właściwie o to, aby sztukę, jaką uprawia malarz sztalugowy albo rzeźbiarz figuralny dostosować czyli właściwie obniżyć do warunków i potrzeb rękodzieła. Z takiego poglądu wynika konsekwentnie, że szkoły przemysłu artystycznego uważane bywają często za uczelnie analogiczne do akademji malarskich, a różniące się od nich właściwie głównie niższym poziomem i pewnem zacieśnieniem do potrzeb rękodzieła. Ujęcie scharakteryzowane powyżej polega na zasadniczem nieporozumieniu. Przemysł artystyczny nie wyprowadza się z obrazu, nie jest wcale sztuką obrazowania „stosowaną" do rzemiosła. Ma on swój własny punkt wyjścia, wytwarza zupełnie swoiste walory artystyczne i wymaga zgoła odmiennych metod szkolenia, odmiennego rodzaju uzdolnień, odmiennego zakresu wiedzy fachowej. To też w zachodniej Europie dawno już uznano równorzędność Akademji Sztuk Pięknych i Szkół Przemysłu Artystycznego, a stanowisko to znalazło oficjalny wyraz w statutach, które obydwa te typy uczelni stawiają na równym poziomie. Nie mając możności w krótkim artykule analizować założeń twórczości i metod szkolenia w zakresie tak zwanej sztuki stosowanej, ograniczymy się do kilku uwag ogólnych dotyczących powstania oraz organizacji krakowskiej szkoły, a równocześnie podajemy szereg reprodukcji prac uczniów tej szkoły, w nadziei że wyniki osiągnięte w tej najstarszej w Polsce uczelni przemysłu artystycznego zainteresują społeczeństwo a zwłaszcza te sfery, które z twórczością tą mają bezpośredni kontakt (mamy tu na myśli sfery rękodzielnicze i przemysłowo-handlowe, które potrzebują projektów, opakowań artystycznych, reklamy i t. p.).

Historję krakowskiego szkolnictwa artystycznego nawiązaćby można do dawnych malarskich szkół cechowych, które po okresie swojego rozkwitu zaczęły w XVIII w. chylić się ku upadkowi. Resztki podupadającego cechu malarskiego przygarnął w r. 1745 Uniwersytet Jagielloński, a w 1818 roku powstaje z tego założenia osobny Wydział Sztuki. Wydział ten został później przydzielony do Akademji Technicznej i z biegiem czasu przekształcony na samodzielną Szkołę Sztuk Pięknych. W ten sposób uczelnia, która wyszła z rzemiosła zatraciła stopniowo, pod wpływem prądów płynących z zachodu łączność z rękodziełem i przerodziła się w szkołę sztalugowego malarstwa. Ewolucja ta, chociaż lokalna, posiada znaczenie ogólne. Wykazuje ona, że malarstwo sztalugowe narodziło się niejako z przemysłu artystycznego, a z faktu tego można wnioskować, że proces przeciwny nie zgadza się z naturalnym porządkiem rzeczy.

Widzimy też, że w r. 1884 znowu pod wpływem płynących z zachodu prądów, ale tym razem prądów odradzającego się przemysłu artystycznego organizuje Miasto, niezależnie od Szkoły Sztuk Pięknych osobną szkołę przemysłu artystycznego, która w r. 1890 została, jako oddział przydzielona do Państw. Wyższej Szkoły Przemysłowej. Oddział ten został w roku 1914 zreorganizowany, a pozostając na razie czwartym wydziałem Wyższej Szkoły Przemysłowej, otrzymał tę samą organizację, co istniejące obecnie, jako samodzielne uczelnie Szkoły Przemysłu artystycznego w Wiedniu i w Pradze. Stan ten uważany był już wówczas jako okres przejściowy, z góry bowiem przewidziane było bliskie usamodzielnienie tej szkoły i nadanie jej praw szkół akademickich. Projekt ten urzeczywistniony, jak wspomnieliśmy w Szkole wiedeńskiej i praskiej nie doszedł do skutku w odniesieniu do szkoły krakowskiej z powodu wybuchu wojny, która siłą rzeczy spowodowała oczywiście w nauce przerwę. W r. 1918 została Szkoła Przemysłu art. na nowo uruchomiona, początkowo na dawnych założeniach, jako wydział Wyższej Szkoły Przemysłowej, a od r. 1921 jako samodzielna uczelnia. W powyższym krótkim szkicu historycznym należy podkreślić tę okoliczność, że Szkoła ta, po upadku związków cechowych odradza się w kontakcie ze szkołą techniczną, fakt ten bowiem jest znamienny dla założeń tej szkoły.

“Kalina”, rzeźba w sztucznym kamieniu. Szkoła specjalna rzeźby. Prof. J. Raszki.

Charakter szkoły przemysłu artystycznego wyjaśni się najlepiej, jeżeli uświadomimy sobie cele, jakie tej uczelni przyświecają. Nie chodzi tu o kształtowanie jakiegoś abstrakcyjnego piękna - nie chodzi tu o jakąś „Sztukę dla sztuki" - ale o taką sztukę, któraby przepoiła całe życie, któraby promieniowała z każdego przedmiotu, z każdego kształtu, który ludzkiej ręce powstanie swoje zawdzięcza. Celem więc takiej szkoły w pierwszym rzędzie jest szkolenie sił fachowych w różnych zakresach wytwórczości przemysłowej i rękodzielniczej - sił któreby tę wytwórczość zarówno pod względem technicznym jak artystycznym w pełni opanowały. Rozumie się samo przez się, że ten zakres sztuki wiąże się bardzo ściśle z podłożem etnicznem, i że twórczość ta musi się opierać na pierwiastkach rodzimych, czerpiąc je bądź z tradycji, bądź z własnego wnętrza.

Rzeźba w drzewie. Szkoła specjalna rzeźby. Prof. J . Raszki i Prof. St. Wójcika.

Absolwenci tej szkoły mogą stać się samoistnymi wytwórcami w różnych gałęziach rękodzieła względnie przemysłu, mogą być kierownikami artystycznymi poszczególnych warsztatów i wytwórni, projektantami, dostarczającymi wzory i modele wyrobów urządzeń reklamowych itp., a wreszcie mogą być nauczycielami (w zakresie kompozycji i rysunków) w szkołach zawodowych albo ogólnokształcących, (w których przemysł artystyczny coraz większe zdobywa znaczenie). W ścisłym związku z temi zadaniami pozostaje oczywiście organizacja tej uczelni. Wyróżnić tu należy dwa etapy szkolenia : pierwszy etap dwuletni nosi nazwę szkoły ogólnej i jest wspólny dla wszystkich działów; drugi etap (trwający conajmniej 3 lata) stanowią poszczególne wydziały specjalne.

W szkole ogólnej zapoznaje się uczeń z jednej strony z technicznemi założeniami poszczególnych rzemiosł (z narzędziami, z konstrukcją, z właściwościami materjału i t. p.), z drugiej strony z kompozycją architektonicznie zorganizowanej bryły, z budową ornamentu, z harmonją barw, z estetyką pisma - i wreszcie z obrazowaniem natury (w rzeźbie i rysunku) i wyzyskaniem tej natury przy kompozycji dekoracyjnej. Poza tem zdobywa szereg umiejętności pomocniczych, jak perspektywa, geometrja wykreślna, chemja farbiarska, historja stylów itp.

Po ukończeniu już tej dwuletniej szkoły ogólnej uczeń orjentuje się w podstawowych założeniach przemysłu artystycznego i wybierając sobie określony teren swojej przyszłej twórczości, wstępuje do odpowiedniego wydziału specjalnego. Krakowska szkoła posiada obecnie następujące wydziały: 1) wydz. architektury wnętrz, 2) wydz. malarstwa dekoracyjnego, 3) wydz. grafiki, 4) wydz. tekstylny, 5) wydz. rzeźby, 6) wydz. ceramiki. Programy poszczególnych wydziałów różnią się oczywiście pomiędzy sobą gdyż wiążą się ściśle ze swoistemi warunkami technicznemi, a opierając się na odpowiednich warsztatach, narzędziach i materjałach, rozwijają właściwą danemu działowi skalę twórczości artystycznej.

Tak więc szkoła przemysłu artystycznego nie zadawalnia się ogólnem przygotowaniem ucznia, ale kształci go do pracy określonej, związanej ściśle z życiem realnem. Nie jest to jakaś sztuka cieplarniana, któraby się rozwijała w sztucznej atmosferze, oddzielona od twardej rzeczywistości - przeciwnie jest to twórczość wrośnięta nierozerwalnie w treść realnego życia, a zatem sztuka, która wymaga bezpośredniego kontaktu artysty z całem społeczeństwem. I dlatego o rozwoju twórczości w tej dziedzinie nie decyduje sama nauka, ani sam talent, potrzeba tu nieodzownie zrozumienia i zainteresowania jaknajszerszych sfer producentów i konsumentów, gdyż uczelnia może dać tylko podstawowe wykształcenie, a prawdziwą szkołą musi być samo życie. W tej dziedzinie nie wystarczy, jeżeli wychowamy fachowych, utalentowanych i kulturalnych artystów; nie wystarczy nawet, jeżeli znajdzie się grupa wytwornych znawców, którzy tę twórczość popierać i cenić będą, trzeba koniecznie, aby szeroki ogół rozmiłował się we własnej sztuce stosowanej, aby kupując kilim czy tkaninę wzorzystą, sprzęt, tapetę, czy serwis porcelanowy żądał rzeczy prawdziwie pięknej z ducha narodu i środowiska zrodzonej trzeba, aby kupiec zamawiający opakowanie na towar, albo afisz reklamowy nie zadowalniał się zagranicznemi odpadkami ale szukał rozwiązań oryginalnych i rodzimych - trzeba aby fabrykant mebli czy tkanin nie jeździł do Paryża, Wiednia czy Berlina po wzory ale starał się nawiązać kontakt z artystami, których zrodziła ta sama ziemia iw ten sposób umożliwił im dalszy rozwój.

Szkolnictwo nasze w dziale przemysłu artystycznego jest bardzo młode i źle uposażone, ale pomimo to wykazało ono w pierwszem dziesięcioleciu swojego istnienia niezwykłą żywotność, stwierdzoną licznemi od znaczeniami na wystawach i wielką ilością nagród zdobytą przez uczni na konkursach. Pamiętać jednak musimy, że samo szkolnictwo choćby najlepiej pomyślane, nie rozwinie się nigdy i nie wyda należytych owoców, jeżeli młodzi absolwenci nie znajdą szczerego poparcia w całem społeczeństwie. Artysta może w szkole zdobyć jedynie przygotowanie do właściwej twórczości, dojrzewać musi w życiu.

Redakcja.