SZTUKA LUDOWA REGIONU LUBELSKIEGO

Wystawa etnograficzna Sztuka Ludowa Regionu Lubelskiego jest tak różnorodna jak mocno jest zróżnicowana kultura i sztuka ludowa obszaru pomiędzy Wisłą, a Bugiem zamieszkiwanego przez różne grupy etniczne z właściwą sobie tradycją i religią. Przedstawienia malarskie i rzeźbiarskie z przełomu XIX i XX wieku prezentowane na wystawie pozwalają poznać życie duchowe mieszkańców Lubelszczyzny.

Obrazy o treści religijnej z wizerunkami Madonny, Chrystusa i świętych patronów (św. Antoniego, św. Agaty, św. Barbary, św. Józefa) przywożono z ośrodków pątniczych jako kopie obrazów słynących cudami. Malowane na szkle, desce, płótnie, blasze lub papierze zdobiły licznie „święte kąty” w chałupach chłopskich. Wśród tematów maryjnych najpopularniejsze były wizerunki: Matki Boskiej Częstochowskiej, uważanej za Królową Polski, oraz Matki Boskiej Kodeńskiej, nazywanej Królową i Matką Podlasia. Prawosławni mieszkańcy wschodnich terenów kraju kultem otaczali przede wszystkim Matkę Boską Ostrobramską, Matkę Bożą Chełmską oraz Matkę Bożą Kazańską.

W galerii obrazów sakralnych zwraca uwagę Trójca Święta. Przedstawia Boga Ojca podtrzymującego na kolanach umęczonego Chrystusa oraz Ducha Świętego pod postacią gołębicy, znajdującego się ponad nimi. Takie ujęcie nawiązuje do malarstwa ikonowego, które wypełniało świątynie prawosławne oraz greckokatolickie, występujące na Lubelszczyźnie często po sąsiedzku z katolickimi. Pokrewieństwo wynika z kompozycji postaci charakteryzujących się: wydłużonymi proporcjami ciała, twarzami o migdałowych oczach i długim nosie, połączonym jedną linią z brwiami, oraz okonturowaniem postaci i bogato zdobionymi szatami.

Ludowa twórczość malarska nie wyrosła w kręgu kultury wiejskiej. Profesja ta wymagała odpowiedniego warsztatu, farb, pędzli i umiejętności posługiwania się nimi. Twórcami obrazów byli malarze cechowi i małomiasteczkowi działający przy dużych ośrodkach pątniczych. Wykonywali oni seryjne obrazy na sprzedaż jarmarczną i odpustową, na zamówienie do kaplic i kościołów, a także dla bogatych chłopów, drobnej szlachty i mieszczaństwa. Twórczość rzeźbiarska wyraziściej ujawniła indywidualność twórców.

Kolekcja rzeźb przedstawiających Chrystusa Frasobliwego, Nazareńskiego czy Ukrzyżowanego, Matki Boskiej i Świętych – szczególnie św. Jana Nepomucena – wzorowanych na figurach kościelnych, wyróżnia się wysokim poziomem artystycznym i dużą oryginalnością. W większości to prace anonimowych XIX-wiecznych wędrownych świątkarzy. W regionie lubelskim działało ich wielu, jednak w pamięci miejscowej ludności przetrwały nazwiska nielicznych. W galerii na uwagę zasługują: Madonna Mikołaja Gomieli i Chrystus Ukrzyżowany Pawła Bienia – rzeźbiarzy działających w powiecie biłgorajskim – oraz Chrystus Król Jana Kapronia z Krzemienia koło Janowa Lubelskiego; ten ostatni ze względu indywidualną kolorystykę oraz połączenie dwóch tematów ikonograficznych: Chrystusa Króla i Serca Jezusa. Rzeźby o podobnej tematyce tworzyli także Józef Kwiatkowski w okolicach Łęcznej i Daniel Kuźmiuk z Drelowa koło Międzyrzeca Podlaskiego.

Świątki z tego okresu zachwycają oszczędną formą oraz ekspresją osiągniętą dzięki uproszczeniom i geometryzacji. Zniekształcenia i zaburzenia proporcji, często niezamierzone i wynikające z braku umiejętności warsztatowych, dodają im szczególnego wdzięku, czasem niezwykłej szlachetności. Podobnie jest z wizerunkami Chrystusa Frasobliwego, który w kulturze ludowej zajmował pozycję uprzywilejowaną. Motyw nawiązuje do ostatniej sceny drogi na Golgotę – prezentuje Syna Bożego siedzącego na kamieniu lub skale, z głową wspartą na jednej lub na obu dłoniach, a także, często, z czaszką Adama na kolanie lub pod stopą. Choć formę przedstawienia Dumających, jak inaczej nazywano je na wschodnich terenach, determinował kanon inspirowany gotykiem lub barokiem, to w wersji ludowej atrybuty często łączono swobodnie.