EKSPOZYCJA PLENEROWA

Dzięki wynikom dendrochronologii oraz badań podwodnych ustalono, że część wału przebudowywano w latach 70. X wieku. W kolejnym dziesięcioleciu wzniesiono także dodatkowe umocnienia lądowo-wodne od strony zachodniego brzegu wyspy. Mosty budowano w zimowo-wiosennym okresie przełomu lat 963–964. Te jedne z dłuższych na Słowiańszczyźnie Środkowej nawodnych urządzeń komunikacyjnych (których długości wynosiły ok. 440 m dla zachodniego i ok. 170 m dla wschodniego) funkcjonowały nie dłużej niż do 1038 roku, kiedy zarówno one, jak i cała wyspa uległy zniszczeniu podczas najazdu czeskiego księcia Brzetysława. Lednickie mosty pełniły, jak można sądzić, nie tylko użytkowe funkcje, ale również stanowiły wyraz manifestacji siły i potęgi Mieszka I, w czym można odnaleźć bliską analogię do stosunków znanych z terenu Jutlandii.

Najważniejszym wyróżnikiem wczesnych ośrodków władzy Piastów jest bez wątpienia ich architektura kamienna w typie wykreślonych na rzucie prostokąta pałacowych budowli, łączących się z ich częściami na planie dookolnym — pełniącymi funkcje sakralne, związane z nową religią chrześcijańską. Pałacowo-sakralna budowla lednicka uznawana jest przez część badaczy za prototyp i wzór dla całej serii analogicznych założeń architektonicznych wznoszonych przez Piastów na terenie ich państwa, by wymienić np. Poznań, Kraków czy Przemyśl. Ostatnio wskazuje się również na palatium w Gieczu, jako na możliwe bezpośrednie źródło tej grupy architektury.

Wyspowy pałac z kaplicą po jego wzniesieniu ok. 966 roku przebudowywano jeszcze dwukrotnie. Pierwsza z przebudów (w przedromańskim wątku budowlanym) nastąpiła najpewniej ok. 1000 roku, kolejna, tym razem już w romańskiej technice murów, w XII wieku.

Jak ważna była rola tej budowli w ideowym systemie przydanym przez Mieszka I Lednicy, świadczą sensacyjne odkrycia w kaplicy pałacu. Odnaleziono tutaj dwa półkrzyżowe w rzucie zagłębienia interpretowane jako urządzenia do chrztu.

Z ich odkryciem postawiono wielce kontrowersyjną hipotezę o chrztcie Mieszka I na wyspie oraz ulokowano tutaj siedzibę pierwszego biskupa polskiego Jordana.

Znacząca w ideowej strukturze wyspy była również rola kolejnej z monumentalnych budowli Lednicy — jednonawowego kościoła wzniesionego w północnej części grodu. Niektórzy uznają go za budowlę nieco starszą od palatium i rekonstruują w bryle drewnianej.

W nawie kościoła oraz w jego dobudówkach umieszczono pochówki uprzywilejowanych — przedstawicieli ówczesnych elit. To jedna z najstarszych wewnątrzkościelnych nekropolii na obszarze naszych ziem. Budowla ta, podobnie jak pałac z kaplicą, funkcjonowała jeszcze w XII wieku, aczkolwiek jej znaczenie nie było już tak ważne jak wcześniej.

Funkcjonowanie lednickiego centrum władzy było możliwe dzięki zorganizowanemu wokół jeziora Lednica okręgowi administracyjnemu — kasztelanii ostrowskiej. Odnotowane w jej obrębie wskaźniki gęstości zaludnienia (kilkakrotnie przewyższające zaludnienie ziem sąsiednich) oraz ślady ludności jenieckiej i przesiedlonej wraz z organizacją całego systemu ludności tzw. służebnej stanowią mocne potwierdzenie szczególnego znaczenia grodu.

Pomimo że wyspę użytkowano intensywnie w XII wieku, a także i później (po wiek XIV), jednak nigdy, jak można sądzić, nie odzyskała już ona dawnej rangi. Status głównego ośrodka władzy uzyskały w tym rejonie Pobiedziska, gdzie m.in. znajdował się jeden z książęcych dworów. Lednica stała się swoistą wyspą umarłych, bowiem przestrzeń w obrębie wałów dawnego grodu użytkowano jako cmentarz.