RZEMIOSŁO WIEJSKIE

Jeszcze kilkadziesiąt lat temu mieszkańcy wsi polskiej w większości prowadzili gospodarstwa samowystarczalne. Sytuacja uległa zmianie wraz z przekształceniami społeczno-gospodarczymi wsi. Kultura ludowa ukształtowała się w okresie feudalnym i trwała do 2 poł. XX w. Nieodłącznym elementem krajobrazu kulturowego byli wyspecjalizowani rzemieślnicy – wiejscy stolarze, cieśle, bednarze, kołodzieje, kowale, garbarze, rymarze, tkacze i garncarze.

Ekspozycja stała „Rzemiosło wiejskie” znajduje się w pawilonie nr 3. Wystawa składa się z trzech części.

Pierwsza część to izba wiejska o wystroju z przełomu XIX i 1. poł. XX w. W izbie znajdują się wytwory rzemiosła stolarskiego, garncarskiego, włókienniczego, garbarskiego, bednarskiego, narzędzia tkackie i wyroby stolarskie. Sama chata jest prezentowana jako wyrób ciesielski, dodatkowo ukazano tutaj drugi etap procesu produkcyjnego włókiennictwa, czyli ekspozycję obiektów ze zbiorów Muzeum Narodowego Rolnictwa w Szreniawie związanych z przędzeniem i tkaniem. Na ekspozycji zaprezentowany został sprzęt do wstępnej obróbki lnu z połowy XX wieku: przęślice, kądziele, kołowrotki, grotownica dwurzędowa i snowadło, na warsztacie tkackim kończąc. Wśród kołowrotków wyróżnia się profilowany, pokryty malaturą kołowrotek z Podlasia. Na ekspozycji znajdują się wełniane tkaniny dwuosnowowe: dywan „Gajówka” autorstwa D. Bujnowskiej z Węgrowa (pow. węgrowski, woj. mazowieckie) oraz czarno-żółta dwuosnowowa tkanina autorstwa A. Kochanowskiej z Janowa (pow. sokólski, woj. podlaskie).

Druga część to ekspozycja przedstawiająca poszczególne rzemiosła wiejskie: stolarstwo, ciesielstwo, bednarstwo, garbarstwo, rymarstwo, włókiennictwo i garncarstwo.

Stolarstwo. Ekspozycja przedstawia wyposażenie warsztatu stolarskiego z początku XX wieku. Na ekspozycji zaprezentowano kompletne wyposażenie warsztatu stolarskiego: piły (szczególnie ramowe) oraz strugi (różne typy). Na szczególną uwagę zasługuje kolekcja strugów oraz tokarka o napędzie ręcznym. W szeregu innych narzędzi znalazł się sprzęt drobny – różnego rodzaju dłuta, świdry, ściskacze i przyrządy do mierzenia. Eksponaty pochodzą z różnych regionów kraju, m.in. z Beskidu Żywieckiego (na przykład Pewel Wielka w pow. żywieckim, woj. śląskie). Największy zbiór stanowią eksponaty pochodzące z terenu Wielkopolski, m.in. z Buku w pow. Poznańskim i Szreniawy koło Poznania.

Ciesielstwo. Na wystawie pokazane są schematy łączenia ścian w narożach budynków drewnianych. Przedstawione są też narzędzia ciesielskie: topory ciesielskie, świdry, piły. Większość eksponatów pochodzi z Wielkopolski, ale są też narzędzia pozyskane do zbiorów na Podlasiu, Kurpiach, Suwalszczyźnie, Kaszubach, w centralnej i południowej Polsce.

Bednarstwo. Odtworzony został warsztat pracy rzemieślnika: ława bednarska, zwana „kobyłką”, kozły drewniane oraz krępownik – urządzenie do ściągania beczek. Ekspozycję dopełniają różnego typu strugi bednarskie, a także wątorniki, piły, siekiery, topory, noże, świdry. Zgromadzone eksponaty pochodzą z różnych regionów Polski. Najwięcej jednak narzędzi, wykonanych w latach 40. XX wieku, pochodzi z Wielkopolski, m.in. z Kąkolewa (pow. leszczyński, woj. wielkopolskie), Brodu (pow. nowotomyski, woj. wielkopolskie) oraz z Wrześni (pow. wrzesiński, woj. wielkopolskie).

Garbarstwo. Na wystawie przedstawione są kosy garbarskie, „bloch”, zwany też „opołem”, służący do usuwania sierści i urządzenie do prostowania fałd skóry, tzw. rekownica. Narzędzia wykonane w latach 30. XX wieku pochodzą z pracowni Józefa Chmielnika z Lwówka Wlkp. (pow. nowotomyski, woj. wielkopolskie).

Rymarstwo. Na wystawie oprócz drobnych narzędzi rymarskich, jak: dziurniki, narzynki do krojenia skór oraz tzw. brzeżniki do wycinania krawędzi, na uwagę zasługuje kobyłka rymarska oraz maszyna do szycia skór firmy Singer, świadcząca o postępie technicznym wkraczającym do tradycyjnego warsztatu rymarza wiejskiego.

Włókiennictwo. Zgromadzone narzędzia i urządzenia do przerobu lnu, konopi i wełny pochodzą z różnych regionów Polski. Większość prezentowanego na wystawie sprzętu: grzebienie, szczotki, międlice i cierlice, pochodzi z lat 30. XX wieku. Z Chochołowa (pow. tatrzański, woj. małopolskie) pochodzi grzebień do odziarniania lnu zwany „rafą”.

Garncarstwo. Ekspozycja prezentuje wyroby gliniane z różnych regionów Polski. Wystawę dopełniają koła garncarskie o napędzie nożnym oraz elektrycznym.

Wystawie towarzyszy tablica ikonograficzna na temat poszczególnych rzemiosł wiejskich. Każdemu rzemiosłu został przyporządkowany kolor, ułatwiający zwiedzającemu identyfikację obiektów muzealnych na ekspozycji stałej i tablicach zbiorczych.

Dopełnieniem ekspozycji jest aneks kołodziejski i kowalski, mający na celu zachęcenie widza do zapoznania się z wystawami stałymi w „Stelmacharnii” i „Kuźni”, które znajdują się w kompleksie XIX-wiecznych zabudowań byłego folwarku w Szreniawie.

Trzecią część wystawy stanowi sala edukacyjna z ekspozycją wyrobów garncarskich. Kolekcja charakteryzuje ceramikę pod względem techniki wykonania – ceramika siwa, ceramika biskwitowa, ceramika glazurowana; pod względem różnorodności form, funkcji oraz zdobnictwa. Rzeźba ceramiczna przedstawia zajęcia mieszkańców wsi związane z rokiem agrarnym. Na wystawie stałej umieszczono również cztery „Punkty uwagi” oraz podpisy w języku Braille’a dla osób niewidomych i niedowidzących. „Punkty uwagi” prezentują kolejno: sploty tkaniny lnianej i wełnianej, obróbkę drewna, wyroby skórzane oraz ceramikę. Dodatkowo poruszanie się po pawilonie osobom niewidomym ułatwia nawierzchnia dotykowa. Na wystawie znajduje się stanowisko interaktywne – model krosien tkackich i kołowrotek prosty, na którym zwiedzający mogą sprawdzić swoje umiejętności w tkaniu i przędzeniu.

/Karolina Echaust, Hanka Wawruch/