Pobożni i cnotliwi. Dawni gdańszczanie w zwierciadle sztuki

Na wystawie zgromadzono rzeźby, obrazy, wytwory rzemiosła artystycznego obecne w Gdańsku od początku XIII do drugiej połowy XVIII wieku. Szczególny nacisk położono przy tym na funkcje, jakie pełniły one w życiu dawnych gdańszczan. Wystawa dzieli się na trzy strefy. W pierwszej przedstawiono sztukę kościelną, w drugiej – obiekty związane z działalnością publiczną mieszczan, w trzeciej – przedmioty zapełniające prywatną przestrzeń gdańskiego domu.

lstotny jest też podział na średniowiecze i epokę nowożytną. Granicę między nimi wyznacza reformacja – jedno z najważniejszych zjawisk nie tylko w dziejach Europy, lecz także w historii Gdańska. W przestrzeni wystawy obie epoki rozdziela symbolicznie portal z kościoła św. Katarzyny.

W życiu średniowiecznych społeczności religia zajmowała centralne miejsce. Pobożność przejawiała się na różne sposoby. Oprócz udziału w nabożeństwach wyrażały ją posty, pielgrzymki, praktykowanie dobrych uczynków oraz liczne fundacje artystyczne. Szczególną rolę odgrywały malowane bądź rzeźbione retabula (inaczej nastawy ołtarzowe), które stawiano na ołtarzu. To wokół stołu eucharystycznego skupiało się życie religijne wspólnoty. Stąd tak liczna na wystawie obecność retabulów bądź ich fragmentów.

W nowożytnym, a więc już protestanckim Gdańsku religia była nadal bardzo istotna w życiu społecznym. Zmieniły się jednak formy pobożności, które stały się znacznie prostsze od katolickich. Znajdowało to wyraz także w powstających wówczas dziełach sztuki.

Równocześnie z upodobaniem sięgano po starożytną filozofię stoików, którzy wskazywali na to, że wartościowe jest jedynie życie cnotliwe. W życiu prywatnym i publicznym starano się zatem pielęgnować określony zestaw cnót, a ich wyobrażenia zdobiły bramy miejskie, siedziby władzy i prywatne kamienice.

W rękach rządzących miastem przedstawicieli wyższych warstw mieszczaństwa dzieła sztuki stawały się więc narzędziem, dzięki któremu wyrażali najważniejsze dla nich treści moralne, polityczne, społeczne i religijne.

Wystawa pokazuje gdańszczan takimi, jakimi chcieli być widziani – jako pobożnych chrześcijan i cnotliwych członków miejskiej społeczności. Czy tacy w istocie byli? Na to pytanie dzieła sztuki nie dają pewnej odpowiedzi. Pomagają jednak zrozumieć świat ludzi, którzy żyli w Gdańsku przed nami.

Scenariusz: Weronika Grochowska i Magdalena Mielnik
Kuratorzy: Anna Baranowska-Fietkiewicz, Weronika Grochowska, Lech Łopuski, Magdalena Mielnik, Beata Sztyber, Alicja Andrzejewska-Zając, Maja Mociewicz, Beata Purc-Stępniak
Koordynacja: Agata Abramowicz i Franciszek Skibiński
Opracowanie graficzne: Hardziej Studio (Patryk Hardziej i Ada Zielińska)