Sala etnograficzna

Ekspozycja ilustruje życie codzienne dawnych mieszkańców ziemi rawickiej, w szczególności mikroregionu Hazów i okolic Zakrzewa. Jej aranżacja pozwala odpowiedzieć na pytanie, jak żyli mieszkańcy wsi w południowo-zachodniej Wielkopolsce około 100-150 lat temu. W zaaranżowanym wnętrzu chaty można obejrzeć wyposażenie izby kuchennej z naczyniami i sprzętami gospodarskimi, zawartość skrzyni posagowej, narzędzia rolnicze, odświętne stroje kobiece i męskie, a także wyroby ludowego rzemiosła artystycznego. Na ekspozycji nie mogło zabraknąć akcentów muzycznych – prezentujemy tradycyjne instrumenty wielkopolskich kapel ludowych – dudy i skrzypce podwiązane. Bogate tradycje wiejskiego muzykowania dokumentują obrazy z wizerunkami członków kapel ludowych. Na zwiedzających „spoglądają” uwiecznione na przedwojennej fotografii mieszkanki hazackiej wsi Wydawy.

Skrzynia posagowa – jeden z najstarszych typów mebli, występujący obok kufra niemal w każdym gospodarstwie wiejskim i wielu domach mieszczan. Eksponat prezentowany w Sali Etnograficznej pochodzi z przełomu XIX i XX wieku. Skrzynia jest ręcznie malowana na kolor brązowy, a jej lico zdobią kwadratowe pola wypełnione ornamentem kwiatowym.

Głównie w XIX wieku tego typu skrzynie stanowiły część posagu córek gospodarzy, łącznie z elementami wyposażenia ich przyszłego gospodarstwa domowego (pościel, pierzyny, naczynia kuchenne). Często były przekazywane z pokolenia na pokolenie. Im zamożniejsza była rodzina panny młodej, tym bardziej zasobne były skrzynie i ich zawartość. Po „przenosinach” do domów mężów meble te zajmowały eksponowane miejsce w izbach, miały jednocześnie funkcję praktyczną oraz dekoracyjną. Gospodynie przechowywały w nich ubrania, biżuterię, wyroby rękodzieła artystycznego, pościel i osobiste drobiazgi.

Gospodyni (mężatka) w stroju zakrzewskim – na ekspozycji prezentowany jest ubiór kobiecy z początku XX wieku, składający się z oryginalnych elementów strojów odświętnych mieszkanek okolicy Zakrzewa w gminie Miejska Górka. Na bieliznę mężatki zakładały kilka warstw spódnic, w zależności od okoliczności, pory roku i zasobności osobistej garderoby: czerwone „piekielnice”, lekkie płócienne „spódniki”, zimowe wełniane „watówki” szyte z grubszej wełny samodziałowej. W pasie spódnice układały się w fałdy. Ubiory wierzchnie różniły się od dziewczęcych kolorystyką (były szyte z tkanin farbowanych w ciemnych odcieniach, najczęściej brązu, zieleni, granatu, amarantu, też czarne), a także długością. Wierzchnie „dyrduny” sięgały do kostek i dołem były obszywane mocną taśmą szczotkową („szczotką”) lub haftowane w ząbki. Gospodynie zakładały także fartuchy, na co dzień płócienne bez wzorów, natomiast w wersji odświętnej szyte z jedwabiu lub batystu i malowane we wzory kwiatowe, nieco krótsze od spódnic i marszczone w pasie. Górną częścią garderoby były płócienne koszule oraz „jaczki”. Na ekspozycji widzimy letnią odmianę „jaczki” czarnej, której charakterystyczną cechą jest obszycie dolnej, szerokiej krawędzi ozdobną koronkową falbaną. Nakrycie głowy to czepki i chusty, najczęściej we wzorach tureckich lub francuskich (na wystawie chusta francuska – dar rodziny Anny Brzeskot – drukowana w kolorowe wzory z przewagą brązu, obszyta wełnianymi frędzlami). Najpopularniejszym rodzajem biżuterii były korale. Prawdziwe, naturalne mogły kupić tylko najbogatsze gospodynie. Powszechne były imitacje. Jakość, ale też ilość sznurów korali świadczyła o statusie materialnym ich właścicielki. Na co dzień do pracy zakładano buty „chodaki”, całe z drewna (para chodaków z drewna lipowego prezentowana na ekspozycji) lub składające się z grubej drewnianej podeszwy i przymocowanej gwoździkami części skórzanej ochraniającej przód i wierzch stopy.

Gospodarz (żonaty mężczyzna) w stroju zakrzewskim – tradycyjny męski strój odświętny składał się z kilku stałych, skomponowanych elementów: koszuli białej lub w paski, szytej z płótna, z długimi rękawami; czarnych spodni z grubego płótna i bawełny lub „cajgu”, kamizelki o prostym kroju, lekko dopasowanej do sylwetki oraz czarnej marynarki do kompletu ze spodniami, szytej na wzór odzieży mieszczańskiej. Dodatkiem był tradycyjny czarny, filcowy kapelusz. W poszczególnych mikroregionach Wielkopolski kapelusze różniły się nieco kształtem oraz dodatkami. Mieszkańcy ziemi rawickiej lekko załamywali główkę kapelusza do środka i ozdabiali ją czarnymi taśmami.
Dudziarz – strój współczesny członka zespołu folklorystycznego „Słowianie” z Pakosławia, wzorowany na tradycyjnym ubiorze odświętnym męskim – kawalera. Oprócz typowych elementów stroju, takich jak: skórzane buty z wysokimi cholewami, płócienna koszula (z szerokimi rękawami i wywijanym kołnierzykiem ozdobionym kolorową chustką), czarne spodnie, na uwagę zasługuje charakterystyczny „kaftan” – wierzchnie okrycie o kroju kontuszowym, długością sięgające kolan, bez rękawów, z bocznymi kieszeniami i zapinane na mosiężne guziki. Tradycyjnym nakryciem głowy był czarny filcowy kapelusz. Spodnie wpuszczano do butów z cholewami.
Dudy wielkopolskie – instrument ludowy dęty o wielowiekowej tradycji, w każdym regionie nieco inaczej ewoluujący. Dudy w parze ze skrzypcami stanowiły podstawowe instrumentarium niemal każdej kapeli ludowej w południowo-zachodniej Wielkopolsce, w szczególności na Hazach i Biskupiznie, a gra na nich należy do najważniejszych elementów dziedzictwa kulturowego regionu. Ich charakterystyczne dźwięki rozbrzmiewały podczas dożynek, wesel, wiejskich potańcówek. Tradycje dudziarskie z XIX i XX wieku kontynuują obecnie kapele zespołów regionalnych, a wcześniej m.in. Kapela Rawickich Dudziarzy. W 2017 roku Wielkopolskie Tradycje Dudziarskie zostały wpisane na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego.
Wyróżnikiem odmiany wielkopolskiej instrumentu jest skala muzyczna – dudy mają jedną piszczałkę burdonową (basową) i są strojone w jednolitej tonacji „B dur”. Instrument zawdzięcza unikatowe brzmienie również specyficznej budowie: piszczałka melodyczna, czyli „przebierka” ze stroikiem, piszczałka burdonowa z rogiem jako rezonatorem i osadzoną na nim metalową tubą, skórzany wór, do którego wtłaczane jest powietrze, mieszek – dmuchawa. „Przebierka” jest połączona z worem ozdobnym elementem w kształcie główki kozła. Powietrze przedostaje się przez poszczególne części instrumentu pod wpływem nacisku na wór i przechodząc przez piszczałki wydobywa z nich dźwięk.

Regionalne stroje dziewczęce – szyte współcześnie dla członkiń zespołów folklorystycznych „Słowianie” z Pakosławia i „Wisieloki” z Szymanowa, stylizowane na wzór odświętnych panieńskich ubiorów ludowych z początku XX wieku. Tradycyjne stroje żeńskiej młodzieży różniły się od noszonych przez starsze i zamężne kobiety. Były szyte z jaśniejszych tkanin, w pastelowych barwach, bardziej zwiewnych i lżejszych. Charakterystyczną górną częścią garderoby była „sznurówka” – rodzaj gorsetu zakładanego na płócienną białą koszulę, przylegającego ciasno do figury i sięgającego do pasa. Materiału nie haftowano, natomiast na brzegi była naszyta ozdobna taśma. Oryginalne „sznurówki” były od dołu zakończone tzw. „kiszką” - pasem wypełnionym materiałem, który ułatwiał przymocowanie „spódnika”.

Spódnice panien, czyli wielkopolskie „spódniki” były kolorowe i krótsze niż u mężatek – sięgały zazwyczaj do połowy łydek. Na bieliznę, czyli „spódnik” z białego płótna lub „gacie” zakładano wierzchni „spódnik” z kolorowej tkaniny, następnie krótszy od niego fartuch (zapaskę) z tiulu, ozdobiony ręcznie wykonanym haftem. Nakryciem głowy były tiulowe czepki z wiązadłami w formie bandek. We wzorach hazackich dominowały czepki ze spłaszczonymi denkami owalnymi, przyszytymi do paska tiulu lub płótna formującego tzw. grzebień. Brzeg czepków był mocno marszczony i rurkowany. Przyszywano do niego po bokach dwa wiązadła – bandki. Kolejny element ozdobny stroju to kryza – kołnierzyk tiulowy z szeroką falbaną, haftowany. Najpiękniejsze kryzy nosiły panny w okresie poprzedzającym zamążpójście. Zarówno czepki, bandki, jak i kryzy były białe, ponadto haftowano je ręcznie białymi nićmi (bawełniczkami) we wzory geometryczne lub kwiatowe. Właśnie kwiatowe wzory haftów są najbardziej charakterystyczną, wyróżniającą cechą strojów hazackich i jednocześnie cennym przykładem regionalnego rękodzieła artystycznego. Na szyję panny zakładały 1 lub 2 sznury paciorków imitujących prawdziwe korale.

Obraz „Dudziarz z Topólki”, autor J. Rechocki, 1976 rok – obraz olejny przedstawiający postać siedzącego dorosłego mężczyzny w tradycyjnym stroju odświętnym (biała koszula, czarny kaftan bez rękawów, na głowie czarny kapelusz), trzymającego dudy. Ręce dudziarza są ułożone na instrumencie w pozycji gry. Sportretowana osoba to Antoni Krzyżoszczak, mieszkaniec Topólki w gminie Miejska Górka. Był uczniem przedwojennych wielkopolskich muzyków ludowych, członkiem Kapeli Rawickich Dudziarzy oraz kapeli Zespołu Regionalnego „Wisieloki”. W 1983 roku wspólnie ze skrzypkiem Stanisławem Nawrotem został laureatem Nagrody im. Oskara Kolberga „Za zasługi dla kultury ludowej”.

Obraz został namalowany w maju 1976 roku, podczas pleneru w ramach Tygodnia Kultury Studentów Szkół Artystycznych w Rawiczu.
Rzeźba św. Jana Nepomucena – wykonana przez nieznanego artystę w pierwszej połowie XIX wieku. Pierwotnie była umieszczona w przydrożnej kapliczce w Oczkowicach. Postać Jana Nepomucena wyrzeźbiona została z drewna lipowego, (biret i postać Chrystusa na krzyżu zostały wykonane z metalu). jest polichromowana w kolorystyce szarej, popielatej i brunatnej. To tradycyjne przedstawienie patrona ofiar klęsk żywiołowych, a także spowiedników, mającego chronić miejscową ludność przed powodziami i zarazą – w szacie kapłana z biretem na głowie, trzymającego w rękach krucyfiks. Jan Nepomucen żył w XIV wieku, był katolickim duchownym, na dworze królewskim w Pradze pełnił funkcję spowiednika królowej Zofii, żony Wacława Luksemburskiego. Zginął śmiercią męczeńską, utopiony w Wełtawie za to, że nie zgodził się ujawnić tajemnicy spowiedzi królewskiej małżonki. Od średniowiecza jego kult był bardzo popularny w Czechach i na Śląsku. W Wielkopolsce rozwinął się prawdopodobnie właśnie dzięki śląskim osadnikom.
Rzeźba Chrystusa Frasobliwego – wykonana przez znanego w Wielkopolsce ludowego artystę rzeźbiarza, cieślę i „wędrownego świątkarza” Franciszka Nowaka z Raszew koło Smolic, datowana ok. 1855 r. Pierwotnie była umieszczona w przydrożnej kapliczce w Osieku. Chrystus Frasobliwy to jeden z najpopularniejszych w Polsce motywów sakralnych w sztuce ludowej, wywodzący się ze średniowiecznych tradycji pasyjnych. Autor rzeźby nawiązał do najbardziej rozpowszechnionego wzorca artystycznego – przedstawił postać Jezusa oczekującego na ukrzyżowanie: w pozycji siedzącej, obdartego z szat, w koronie cierniowej, z pochyloną głową podpartą dłonią w geście zadumy i troski.

Rower drewniany – następca wielkokołowego bicykla, wykonany metodą rzemieślniczą pod koniec XIX wieku. Posiada większość elementów drewnianych, włącznie z pedałami, grubymi szprychami i kierownicą. Do rawickiego muzeum został przekazany z dolnośląskiej miejscowości Korzeńsko.