Melchior Wańkowicz. Fotoreporter

Z okazji Roku Melchiora Wańkowicza, ustalonego w 50. rocznicę śmierci pisarza, 80. rocznicę bitwy o Monte Cassino (którą opisał w 3-tomowym reportażu), a także 80. rocznicę śmierci jego córki Krystyny, poległej w Powstaniu Warszawskim, Muzeum Literatury zaprasza na wystawę Melchior Wańkowicz. Fotoreporter, prezentującą nieznaną część dorobku reportera literackiego.

Wystawa, eksponowana w Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza przy Rynku Starego Miasta 20 w Warszawie, jest nie tylko formą uczczenia jej bohatera z okazji literackiego patronatu nad rokiem 2024. Pragniemy zaprezentować szerszemu gronu odbiorców praktycznie nieznaną część dorobku pisarza – fotografie, zachowane w rodzinnych albumach, przekazanych Muzeum Literatury w październiku 1974 roku.

Prezentowane na wystawie zdjęcia niekiedy rzeczywiście ilustrowały reportaże. W większości jest to jednak zbiór niepublikowany, mimo że dokumentuje wydarzenia oraz miejsca i postacie ważne z perspektywy historycznej, korespondując z biografią, twórczością i zainteresowaniami literackimi autora Ziela na kraterze.

Fotografie odkrywają przed czytelnikami wizualną wrażliwość Wańkowicza. Jednocześnie są dowodem spostrzegawczości i wnikliwości, którymi odznaczał się jako literat. Jego prace proponujemy traktować jednak nie tylko jako biograficzną ciekawostkę czy dzieło artystyczne. Pośród zbiorów Muzeum wyróżniamy i przedstawiamy trzy albumy, z których każdy dokumentuje nieco inną rzeczywistość i stanowi zamknięte, osobne dzieło. Wspomniane albumy prezentują zdjęcia z:

PÓŁNOCNO-WSCHODNIEGO POGRANICZA II RP

Od lata 1936 do roku 1938 Melchior Wańkowicz przemierzył osiem tysięcy kilometrów ziem dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego, geograficznej Mińszczyzny podzielonej w 1921 roku traktatem ryskim. Niemal co niedzielę reportaże z tych wędrówek publikował w bliskim władzy „Kurierze Porannym”. Planował wydanie ich w książce, mającej nosić tytuł Znowu siejemy w Polsce B albo Krzywiec. W jednym tekście pisał o granicy jako promieniotwórczym radzie, w innym sławił żołnierzy KOP-u łapiących sowieckich dywersantów. Pełen obraz ziem wschodnich, jak w mozaice, wyłania się dopiero po zebraniu fotografii i reportaży w całość.

POLSKA

W sierpniu 1956 roku Wańkowicz przyjechał do Polski pierwszy raz od września 1939, gdy stał się uchodźcą, a po 1945 – emigrantem politycznym. Przede wszystkim chciał odwiedzić ciężko chorą siostrę, ale po latach nieobecności był też po prostu ciekaw kraju. Stale skupiony na rodzimych tematach, odczuwał brak kontaktu z polszczyzną i życiem codziennym rodaków. Jak mityczny Anteusz, swoje siły czerpał z bliskości Matki Ziemi. To przede wszystkim tę ziemię i jej ludzi pokazywał na fotografiach. Są one nieznanym dotąd źródłem informacji, dokumentującym fakty i nastroje społeczne jednego z przełomowych okresów historii PRL – Października 1956.

STANY ZJEDNOCZONE

W styczniu 1957 roku Wańkowiczowie przyjechali do Kalifornii na zaproszenie kilku instytucji, m.in. Fundacji Huntingtona Hartforda – amerykańskiego biznesmena i filantropa, kolekcjonera sztuki, dziedzica fortuny uzyskanej dzięki sieci supermarketów. Założona w 1948 roku Fundacja zrzeszała artystów, muzyków i literatów z całego świata, oferując im stypendia, zapewniające utrzymanie i zakwaterowanie w siedzibie, mieszczącej się w Rustic Canyon, Pacific Palisades. Małżeństwo zdążyło co prawda wcześniej poznać USA, nazwane przez pisarza „najbardziej komfortowym krajem, przodującym w technologii, pokazowym laboratorium zachodzących zmian”. Wańkowiczowie mieszkali już bowiem w Stanach u córki Marty na przełomie lat 40. i 50.

Eksponowane zdjęcia stanowią niezwykle cenne źródło historyczne. Umożliwiają cofnięcie się w czasie i zrozumienie socjologicznego oraz etnograficznego tła lat 1937–1938 w województwach wileńskim i nowogródzkim II Rzeczypospolitej, jesieni roku 1956 PRL-owskiej Polski, a także końca epoki Eisenhowera i początków ery rock and rolla w Stanach Zjednoczonych.

Wystawa została zorganizowana w ramach obchodów Roku Melchiora Wańkowicza i dofinansowana ze środków MKiDN oraz Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego.

Kuratorzy wystawy: Anna Grochowiak, dr Łukasz Garbal

Projekt organizacji wystawy: Anna Grochowiak
Kuratorzy: dr Łukasz Garbal, Anna Grochowiak
Współpraca: Sonia Jaszczyńska, dr Anna Lebensztejn, Piotr Policht
Projekt aranżacji wystawy i nadzór autorski: Łukasz Izert
Projekt graficzny wystawy: Filip Tofil
Opieka konserwatorska: Urszula Więch-Jędras
Montaż: Leonid Butewicz, Krzysztof Czerwiński, Krzysztof Prylewski, Grzegorz Szulc
Redakcja i korekta tekstów: Alicja Szóstka, Piotr Policht
Przekład na język angielski: Agnieszka Walulik
Projekt graficzny plakatu i druków promocyjnych: Blürb Studio