„Dwie dusze twórcy ludowego”

O WYSTAWIE

Wystawa „Dwie dusze twórcy ludowego” wychodzi od założenia, że gromadzone w muzeach etnograficznych obiekty określane „sztuką ludową” mają zawsze dwóch autorów, pochodzących z dwóch różnych środowisk społecznych. Jeden z nich to „twórca ludowy”, który fizycznie wykonuje obiekt. Drugi to „inteligent”, ukrywający własne współautorstwo za figurą „rozpoznawania” bądź „odkrywania” – przyjeżdża na wieś i legitymizuje obiekt jako sztukę ludową. Koncepcja „dwóch dusz” wskazuje więc, że sztuka ludowa jest konstruktem stworzonym przez inteligencję miejską.

Aleksander Jackowski, autor sformułowania „dwie dusze twórcy ludowego”, wskazywał, że: „Wielu współczesnych twórców ludowych wyznaje równolegle dwie estetyki. Jedną – na użytek własny, drugą – gdy z jakiegoś powodu ma wrócić do form tradycyjnych”. Zatem, wychodząc od założenia, że aby powstała sztuka ludowa, potrzebny jest gust z miasta i ręce ze wsi, ekspozycja skupia się na wiejskich twórcach i ich dziełach, wskazując w warstwie tekstowej na kontekstualizacje, wytwarzające ich wartość jako dzieł sztuki ludowej. Wystawa „Dwie dusze twórcy ludowego” przenosi ciężar z inteligenckiego dyskursu o sztuce i ludowości na wieś, jej kulturę materialną i jej mieszkańców. Prezentuje sztukę ludową jako skutek relacji społecznej, która była pod wieloma względami niesymetryczna, starając się równocześnie wskazywać na różne aspekty sprawczości twórców rzeczy nazywanych „ludowego”. Wnosi także krytyczny wkład w autorefleksję muzeum etnograficznego nad proweniencją własnych zbiorów i własną funkcją w konstruowaniu hierarchii wiedzy i władzy.

Koncepcja scenografii opiera się na figurze chocholego tańca wokół ludoznawczego mitu, jego romantycznych założeń i chłopomańskiej tęsknoty za egzotycznym Innym, które stoją za wytworzeniem kanonu sztuki ludowej. Kanonu opartego na takich cechach jak barwność, żywiołowość, bliskość natury, archaiczność, czy tradycyjność, konstruowanych w orientalizującym mieszkańców wsi dyskursie inteligenckim. Wokół tej ludoznawczej reprezentacji chłopskich mieszkańców wsi i ich wytwórczości rozgrywa się więc taniec, w którym wirują, jak u Wyspiańskiego, „pany, chłopy, chłopy pany”, współkonstruując w tym tańcu zjawisko określane jako „sztuka ludowa”. Pokaz będzie obejmował tkaniny, malowanki na papierze, wycinanki, malowane makatki, ceramikę, rzeźbę, malarstwo, a także wyroby pamiątkarskie różnego rodzaju.