Ceija Stojka (1933-2013): „Nie mogę zapomnieć”

Jeśli świat się teraz nie zmieni – jeśli świat nie otworzy swoich drzwi i okien – jeśli nie zbuduje pokoju prawdziwego pokoju – aby moje prawnuki miały szansę żyć na tym świecie, to nie będę w stanie wyjaśnić, dlaczego przeżyłam Auschwitz, Bergen-Belsen i Ravensbrück”. (Ceija Stojka)

Chociaż malarstwo Stojki zrodziło się bezpośrednio z jej dramatycznego doświadczenia Holokaustu, zaczęła tworzyć dopiero kilkadziesiąt lat po zakończeniu II wojny światowej. Nie była profesjonalnie wyszkoloną malarką. Jednak niezależnie od tego, jej malarstwo jest niezwykle silną i spójną wypowiedzią artystyczną. Jej twórczość jest jednym z najbardziej przejmujących świadectw Holokaustu, a jednocześnie świadectwem bardzo dojrzałym w swojej formie.

Stojka budowała kompozycję swoich obrazów na przejmujących, zazwyczaj bardzo dynamicznych kadrach. Miała niezwykłą zdolność do oddawania detalu, co było szczególnie widoczne w jej przedstawieniach przedwojennego, nostalgicznego życia, które prowadziła jako dziecko. Ale także do tworzenia symbolicznych i syntetycznych kompozycji, co było szczególnie widoczne, gdy przedstawiała bezpośrednie obrazy śmierci. Wiele jej prac przybiera formę retrospektywnych dokumentów, choć wiele z nich to próby zobrazowania sytuacji, których Stojka nie była naocznym świadkiem. W jej malarstwie pojawiają się powtarzające się motywy, które sprawiają, że odczytujemy jej obrazy jako symboliczne. Wszystkie dzieła świadczą o tym, jak wrażliwą była kolorystką – w końcu kolory miały również swoje bardzo ważne znaczenie dla jej twórczości. Niektóre z jej prac to wręcz abstrakcyjne kompozycje.

Ceija Stojka (1933-2013) – romska artystka i pisarka. Urodziła się w Styrii w Austrii, gdzie spędziła pierwsze lata życia. Po aneksji Austrii przez nazistowskie Niemcy w 1938 r. jej rodzina została wysłana do obozów koncentracyjnych. Stojka miała zaledwie dziesięć lat, gdy trafiła do Auschwitz. Przeżyła trzy obozy koncentracyjne: Auschwitz-Birkenau, Ravensbrück i Bergen-Belsen. Z całej jej rodziny, liczącej około dwustu osób, wojnę przeżyło tylko sześcioro: ona, jej matka i czworo rodzeństwa.

Dopiero w latach 80., czyli po ponad czterdziestu latach, w końcu przerwała milczenie i jako jedna z pierwszych romskich kobiet opowiedziała o swoich wspomnieniach i doświadczeniach z Holokaustu. Swoje dzieciństwo opisała w kilku książkach oraz na ponad 1.500 obrazach i rysunkach. Stojka była artystką-samoukiem, która stopniowo rozwijała swój własny styl, zawierający jasne kolory i silną ekspresyjność. Malowała nie tylko pędzlem, ale także rękami, a wszystkie prace wykonywała w domu, w kuchni lub w salonie.

Łódzka wystawa, która jest pierwszą prezentacją artystki w Polsce, śledzi życie Stojki, okres szczęśliwego dzieciństwa, deportację, pobyt w obozach koncentracyjnych i wyzwolenie. Wystawie będą towarzyszyły oprowadzania kuratorskie, prelekcje i warsztaty.