Wspólnoty pracy i wiary. Cechy w miastach Prus Królewskich

W zbiorach Muzeum Narodowego w Gdańsku oraz innych muzeów naszego regionu znajduje się wiele niezwykłych przedmiotów o nietypowych kształtach i zapomnianym już dziś przeznaczeniu – puchar zrobiony z rogu żubra, cynowa armatka z jednym kołem, niewielki żelazny powóz, metalowe i drewniane wywieszki w kształcie beczek lub strzał, a także srebrne, cynowe i drewniane puchary, kubki i skrzynki. Na wielu z nich wyryto nazwiska zapomnianych dziś ludzi i najróżniejsze znaki ukazujące na przykład głowy wołu, koła zębate lub cyrkle i wiele innych wizerunków. Najstarsze z tych przedmiotów pochodzą z epoki średniowiecza, najnowsze z końca XIX w.

Przedmioty te były użytkowane przez członków korporacji, które nazywamy cechami. Były one wspólnotami osób wykonujących ten sam zawód, zapewniającymi im bezpieczeństwo i stabilność pracy, a także wzajemną pomoc w wypadku problemów w prowadzeniu tych małych przedsiębiorstw. Funkcje i znaczenie cechów wykraczały jednak daleko poza sferę zawodową i obejmowały wiele codziennych spraw, takich jak opieka nad chorymi, sierotami i wdowami oraz udział we wspólnotach religijnych, który na co dzień wyrażał się wspólną modlitwą.

Postanowiliśmy pokazać na muzealnej wystawie liczne zachowane w zbiorach naszego muzeum, oraz w innych muzeach regionu, zabytki związane z działalnością cechów w miastach dawnych Prus Królewskich. Chcieliśmy poznać ich historie, a za ich pośrednictwem także historie ludzi, którzy ich użytkowali. Wraz z zespołem muzealników, historyków, historyków sztuki i konserwatorów zabytków wyruszyliśmy więc w długą drogę odwiedzając muzea, zabytkowe kościoły, a także archiwa i biblioteki. Poznaliśmy historię wytwórcy łyżek, któremu tylko ze względu na podeszły wiek pozwolono sprzedawać je przed gdańskim Dworem Artusa, malarza-wynalazcę, któremu inni gdańscy malarze grozili pobiciem i zniszczeniem majątku, matkę zmarłego murarza, która ofiarowała do cechu konew w zamian za pochówek syna, złotnika, który – dzięki wsparciu króla – mógł pozwolić sobie na ignorowanie skarg kolegów oraz kuśnierza malującego na zlecenie toruńskiego pastora wnętrza tamtejszych kościołów. Zapukaliśmy też do drzwi innego toruńskiego kuśnierza oraz chojnickiego piekarza. Zastanowiliśmy się również skąd Heweliusz miał pieniądze na swoje kosztowne badania i gdzie Arend Dickmann, zwycięzca spod Oliwy, nauczył się żeglować.

Okazało się przy tym, że te proste zdawałoby się historie odsłaniają świat znacznie bardziej złożony, intrygujący również współczesnego człowieka. Skłaniają nas one bowiem do namysłu nad tym, w jaki sposób funkcjonuje społeczeństwo i gospodarka oraz jakie są rzeczywiste narzędzia i hamulce rozwoju. Tak samo jak dawni członkowie cechów lub osoby z nich wykluczone, także i dziś wspieramy się wzajemnie, staramy się zapewnić bezpieczeństwo swoim rodzinom i przyjaciołom, z drugiej zaś strony jesteśmy konfrontowani z nierównościami, monopolami i różnorodnymi ograniczeniami hamującymi nasz rozwój.

Na wystawie „Wspólnoty pracy i wiary. Cechy w miastach Prus Królewskich”, w towarzyszącej jej dwutomowej publikacji oraz w ramach wydarzeń związanych z wystawą prezentujemy wyniki naszej kilkuletniej pracy. Odsłaniamy historię, ale także zachęcamy do refleksji nad tym, czy świat, o którym opowiadają prezentowane zabytki i dokumenty nie jest czasem podobny do naszego, i czy nie musimy mierzyć się z tymi samymi codziennymi wyzwaniami, przed którymi stali bohaterowie opowiedzianych przez nas historii.

Kurator: Franciszek Skibiński
Współpraca ekspercka: Alicja Andrzejewska-Zając, Anna Baranowska-Fietkiewicz, Michalina Duda, Maria Hotel, Katarzyna Kubicka, Michał Kurkowski, Lech Łopuski, Bartłomiej Łyczak, Anna Soborska-Zielińska, Janina Strehlau, Alicja Sumowska, Jacek Tylicki, Anna Zielińska
Koordynatorka: Gabriela Brdej
Projekt aranżacji: Biuro Kreacja – Natalia Fierka, Marta Pruszyńska, Dorota Terlecka
Identyfikacja wizualna i opracowanie graficzne: Studio Goodnews – Waldemar Koralewski, Justyna Radziej, Paulina Wojdyna
Redakcja i korekta tekstów w języku polskim: Tadeusz Dąbrowski, Agnieszka Dziewulska, Adam Majewski
Tłumaczenie tekstów na język angielski: Communication Doctors
Redakcja i korekta tekstów języku angielskim: Communication Doctors
Konserwacja: Milan Charytoniuk, Joanna Didik, Anna Górna, Eugeniusz Panto, Cátia Viegas Wesołowska
Wypożyczenia: Kalina Krasowska, Marta Wołyńska
Koordynatorka transportów muzealnych: Anna Wojdat-Zielińska
Współpraca: Daniel Starzyński
Koordynator montażu: Paweł Powirski
Wykonanie aranżacji: Mirosław Makowski, Piotr Pietraszek, Krzysztof Ruciński, Alfred Szkudlarek, MADOX
Promocja i komunikacja: Klaudia Ficak
Edukacja: Noemi Etush, Kamila Glazer

Obiekty są prezentowane na wystawie dzięki uprzejmości instytucji wypożyczających:

Archiwum Państwowe w Gdańsku, Archiwum Państwowe w Toruniu, Wojewódzka Biblioteka Publiczna – Książnica Kopernikańska w Toruniu, Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu, Muzeum Diecezjalne w Płocku im. bł. abpa A. J. Nowowiejskiego, Muzeum Historyczno-Etnograficzne im. J. Rydzkowskiego w Chojnicach, Muzeum Narodowe w Poznaniu, Muzeum Narodowe w Warszawie, Muzeum Okręgowe w Toruniu, Muzeum w Lęborku, Muzeum Pomnika Historii „Frombork – zespół katedralny”, Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie, Muzeum Ziemi Chełmińskiej w Chełmnie, Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku, PAN Biblioteka Gdańska, PAN Biblioteka Kórnicka

oraz właścicieli kolekcji prywatnych:

Dariusz Brzozowski, Spadkobiercy Jerzego Wiśniewskiego.