KRÓLEWSKA GALERIA GRAFIKI STANISŁAWA AUGUSTA

W 1764 roku Rzeczpospolita, rządzona do niedawna przez Wettynów, jawiła się współczesnym jako państwo gospodarczo zacofane, z nieefektywnymi instytucjami państwowymi, słabą armią i niewydolną infrastrukturą. Jej najważniejsze miasta, w tym stolica, były zaniedbane i pozbawione nowoczesnych gmachów, które mieściłyby instytucje konieczne do właściwego funkcjonowania państwa i miasta. W podobnym stanie zaniedbania znajdował się warszawski Zamek Królewski - główna rezydencja nowego monarchy.

Stanisław August jako król elekcyjny nie odziedziczył po swoich poprzednikach ani zamkowego wyposażenia, ani żadnych kolekcji artystycznych. Zbiory zmarłego rok wcześniej Augusta III przeniesione zostały do Drezna, dokąd udali się wkrótce niemal wszyscy jego nadworni artyści. Obejmując tron Rzeczypospolitej znajdującej się w tak trudnej sytuacji, Stanisław August zdecydowany był realizować program sanacji jej ustroju, gospodarki, a także budowy nowoczesnego społeczeństwa obywatelskiego. Temu między innymi służyć miała reforma życia kulturalnego i systemu edukacji planowana zgodnie z propagowanymi przez francuskich fizjokratów poglądami[1]. Głosili oni, że rozwój nauk, sztuk oraz przemysłu w decydujący sposób przyczynia się do rozwoju ekonomicznej siły państwa, co w konsekwencji przekłada się na jego potęgę polityczną i militarną. Zatem stworzenie kolekcji królewskiej - finansowanej z prywatnej szkatuły Stanisława Augusta - jako elementu wspomnianych reform służyć miało ostatecznie sprawie publicznej, o czym wspominał król w liście do Augusta Moszyńskiego, wieloletniego nieoficjalnego dyrektora do spraw artystycznych i swojego doradcy: "Moje sztychy i medale są bez wątpienia tylko rozrywką w porównaniu z resztą (…) tymczasem wie Pan, że biorę pod uwagę stronę użyteczną i chciałbym uczynić je użytecznymi także dla tych, których będą one cieszyć po mojej śmierci"[2].

[1] Fizjokratyzm - szkoła powstała we Francji w drugiej połowie XVIII wieku, której filozoficzną podstawą była idea porządku naturalnego. Francuski fizjokratyzm był ześrodkowany na problematyce ekonomicznej, której dawał etyczną podbudowę, by zapewnić polityczne warunki urzeczywistnienia reform ekonomicznych. Zob. np. Kazimierz Opałek, Fizjokratyzm i jego rola w rozwoju nauki i kultury w Polsce okresu Oświecenia, "Kwartalnik Historii Nauki i Techniki" 1962, nr 7/1–2, s. 59-73; Marek Blaszke, Obraz i naprawa Rzeczypospolitej w myśli społeczno-politycznej fizjokratyzmu Baudeau i Le Mercier de la Rivière, Instytut Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2000.

[2] Biblioteka Książąt Czartoryskich, rękopis 676, bez podania paginacji, za: Tadeusz Mańkowski, Mecenat Stanisława Augusta, Warszawa 1976, s. 23.