Antyczne korzenie Europy. Szczecińska kolekcja Dohrnów

Wystawa prezentuje największą w Europie kolekcję rekonstrukcji słynnych antycznych posągów z brązu, uzupełnioną dziełami ceramiki antycznej. Jej niezwykłość polega nie tylko na wielkości, lecz także na wyjątkowym związku dzieł z przestrzenią, w której są prezentowane.

Tradycja szczecińskiej kolekcji antycznej sięga schyłku XIX wieku. Inicjatorem utworzenia zbioru dzieł sztuki antycznej był Heinrich Dohrn (1838–1913), wybitny przyrodnik, humanista i kolekcjoner. Jego kolekcje stały się podstawą zbiorów otwartego w 1913 roku Muzeum Miejskiego, do którego utworzenia walnie się przyczynił. Ponadto Dohrn skłonił wiele rodzin szczecińskich patrycjuszy do zaangażowania się w niezwykły program stworzenia wielkiej wystawy sztuki antycznej.

Ideą, która mu przyświecała, było pokazanie w muzeum korzeni kultury europejskiej. W skład tak pomyślanej wystawy wchodziła znakomita kolekcja waz i drobnej plastyki, a także zbiór rekonstrukcji najsłynniejszych rzeźb antycznych, które zaginęły na przestrzeni wieków i znane są tylko z kopii. Wystawa umieszczona została w reprezentacyjnym holu Muzeum Miejskiego, projektowanym specjalnie z myślą o umieszczeniu w nim tej części kolekcji Dohrnów. Pierwotny wystrój holu, sieni i sali kopułowej muzeum uległ zatarciu w latach 40. XX wieku, zaś kolekcja Dohrna została rozproszona w konsekwencji drugiej wojny światowej.

Po 1945 roku ocalałe z pożogi wojennej obiekty wypożyczone zostały do Muzeum Narodowego w Warszawie, skąd wróciły w 1994 roku. Projektując nową ekspozycję, postanowiono nawiązać do pierwotnej koncepcji wystawy sztuki antycznej. W latach 2002–2003 zespół konserwatorów Muzeum Narodowego w Szczecinie dokonał całkowitej rekonstrukcji polichromii reprezentacyjnego holu. Szczęśliwie wnętrze to zachowało większość dawnego wystroju architektonicznego – od marmurowych okładzin cokołów po oprawy lamp i kraty z polerowanego brązu. Wystawione w holu dzieła sztuki antycznej znakomicie korespondują z otaczającą je architekturą, dodając jej blasku, a zarazem zyskując godne otoczenie.

Ekspozycja i sposób opisania obiektów pokazuje – zgodnie z zamierzeniami twórców pierwotnej wystawy, Heinricha Dohrna, Adolfa Furtwänglera i Waltera Riezlera – okres największej świetności sztuki greckiej, obejmujący V i IV wiek p.n.e., jak również epokę hellenistyczną (IV–I wiek p.n.e.). Wystawa ma w swym założeniu przybliżać współczesnemu odbiorcy kulturę antyczną w jej estetycznym wymiarze. Rozmieszczenie posągów w przestrzeni holu pokazuje główne wątki rzeźby greckiej od początku okresu klasycznego do czasów augustiańskich.

W opisach obiektów uwzględnione zostały – obok zagadnień autorstwa oraz miejsca i czasu powstania dzieł – także wątki mitologiczne, wyjaśnienie imion postaci i ich mitologicznych funkcji, jak również najistotniejsze odniesienia do literatury pięknej. Ponadto opisy uwzględniają także historię kolekcji, informując o tym, kiedy i gdzie została wykonana kopia, a w przypadku najważniejszych rekonstrukcji – podając także jej źródła. Uwzględnione zostało także znaczenie poszczególnych obiektów dla obrazu antyku, jaki funkcjonował w kręgu twórców kolekcji, a więc na przełomie XIX i XX wieku.

Jednym z najcenniejszych dzieł na wystawie jest rekonstrukcja posągu Polikleta – Doryforos – ważna zarówno ze względu na znaczenie oryginału, jak i szczególnie wysoką jakość repliki, będącej w szczecińskim zbiorze jedynym monumentalnym odlewem pełnym – wykonanym metodą tradycyjną i cyzelowanym. Najsłynniejsze bodaj w antycznej Grecji dzieło sztuki rzeźbiarskiej zostało stworzone przez Polikleta jako ilustracja kanonu piękna i zasad kompozycji idealnego wizerunku człowieka. Wielkie znaczenie tego kanonu – oddziałującego na sztukę po dzień dzisiejszy – sprawiło, że Doryforos stał się jednym z najczęściej przywoływanych dzieł sztuki antycznej.