Od kamienia do betonu

Życie i sztuka, sztuka a życie, oto zasadniczy motyw naszych dzisiejszych rozważań. Ludzkość w swej dążności do coraz większego udoskonalenia nie mogła ograniczyć swoich potrzeb do artykułów związanych tylko z warunkami jej bytowania i siłą rzeczy drzemiące w niej poczucie piękna, stwarzało coraz większy głód za tem, co może nie jest nieodzownie potrzebne dla ciała, ale bez czego dusza obejść się nie może. I na tej tak przygotowanej niwie rodziły się talenty wielkiej miary, które ucieleśniały owe dążności ludzkości do piękna, talenty malarskie i rzeźbiarskie. Niema sztuki oderwanej od życia i niema życia, któreby nie reagowało na twory sztuki, będące jego odbiciem.

O ile jednak twory sztuki malarskiej, jako przeznaczone dla wnętrz, nie obejmowały tak szerokich zakresów możliwości, to arcydzieła sztuki rzeźbiarskiej tem łatwiej trafiały do serc i poczucia piękna mas, iż umieszczone na miejscach dla wszystkich dostępnych stawały się niejako własnością ogółu. Pomniki bohaterów, ludzi wielkich zasług w dziedzinie polityki, nauki, literatury, muzyki i sztuki, nietylko pogłębiały zmysł piękna u tych, którzy je oglądali, o ile były ucieleśnieniem marzeń twórczych wielkich rzeźbiarzy, lecz wzbudzały zainteresowania dla tych osób i tych wydarzeń dla jakich upamiętnienia zostały wystawione, stanowiąc symbol rozwoju historycznego i kulturalnego danego narodu, czy danej społeczności.

Równolegle z rozwojem sztuki, która w ciągłem poszukiwaniu nowych form i nowych sposobów symbolizowania pewnych wydarzeń, na coraz wyższe pięła się poziomy, wzrastał postęp techniczny, mający na celu dostarczanie ludzkości coraz to nowych przedmiotów i artykułów odpowiadających rosnącym potrzebom kulturalnym społeczeństw. Lecz rozwój sztuki i rozwój techniki w innych zupełnie szedł kierunkach.

O ile bowiem postęp techniczny był wyrazem coraz większej demokratyzacji mas, gdyż ułatwienie produkcji i potanienie różnych artykułów dla zaspokojenia potrzeb ludzkości wytwarzało coraz większe masy konsumentów i coraz szerszym warstwom ułatwiało korzystanie z tego dobrodziejstwa postępu technicznego, o tyle sztuka w swej ewolucji, o ile chodzi o szersze warstwy, które chciałyby z jej usług korzystać, zachowała swój charakter arystokratyczny.

W szczególności, jeżeli chodzi o rzeźby, których wykonanie wymaga drogocennych materjałów i długiej żmudnej pracy, to ich nabycie, zwłaszcza jeżeli chodzi o twory wielkich talentów, wkładających w swoją pracę całą swoją duszę, ze względu na ich wysokie koszty stało się niedostępne. Człowiek niezamożny mimo tkwiącego w nim wielkiego poczucia piękna i chęci dania temu wyrazu, czy to przez nabycie rzeźby dla ozdoby swego mieszkania, czy to pomnika dla uczczenia pamięci bliskich sobie osób, musiał siłą rzeczy, choć z bólem dławić w sobie tę potrzebę duszy. W nielepszej sytuacji znajdowały się mniejsze miasta, nieposiadające większych funduszów, które chcąc uczcić pamieć bohaterów i zasłużonych ludzi swojego narodu, z zazdrością patrzały na wielkie ośrodki, których place wspaniałemi dziełami sztuki były ozdabiane, podczas, gdy one tym swoim uczuciom wewnętrznym, albo wogóle nie mogły dać żadnego wyrazu, albo przez prymitywne pomniki, nieodpowiadające ani ich poczuciu piękna, i nieodzwierciadlające ich właściwego stosunku do danego człowieka, czy danego bohatera. Arystokratyczne tendencje rzeźbiarstwa starły się z demokratycznemi tendencjami techniki. I z tego starcia się sił wyszła zwycięsko technika, torując drogę demokratyzacji rzeźbiarstwa. Powstał nowoczesny materjał: beton, który umożliwia łatwe i przystępne w cenie tworzenie rzeźb na podstawie ich prototypu, wytworzonego przez genialnego rzeźbiarza. Rzeźby te pod względem zewnętrznym niczem nie ustępują dawnym rzeźbom kutym w marmurze lub kamieniu, a sporządzone przy zastosowaniu odpowiednich metod, ściśle określonych, gwarantują niejmniejszą długotrwałość, aniżeli dawne rzeźby z marmuru, czy kamienia. Dzięki temu postępowi rzeźbiarstwo stanąć może na usługach szerokich warstw społeczeństwa, a twory wielkich talentów rzeźbiarskich nie muszą już być udziałem małej garstki ludzi, przez los w materjalne dobra hojnie wyposażonych. Dzięki zastosowaniu betonu w rzeźbiarstwie człowiek niezamożny jest w stanie zaspokoić w pełni swój zmysł piękna i pamięć osób sobie bliskich uczcić przez nagrobek, niepozostających w tyle za nagrobkiem, na który stać było do niedawna jeszcze ludzi wyjątkowo bogatych. Dzięki temu przełomowi w technice ubogie miasteczko może równie pięknie uczcić przez pomnik ludzi wielkich, jak stolica.

Jeżeli chodzi o samą technikę rzeźb w betonie, to należy stwierdzić co następuje: pracując w rzeźbiarstwie przy użyciu kamienia, napomykamy na poważne wydatki, związane z kupnem tego materjału. Wskutek tego często nie możemy urzeczywistnić swych pomysłów i przejść z modelu glinianego do formy trwałej. Przy stosowaniu betonu koszt rzeźby wynosi tylko ułamek kosztu tejże z innego materjału, co czyni ją dostępną dla szerszych warstw.

Drugim argumentem zastosowania betonu jest możność powielania rzeźby w dowolnej ilości. Przy użyciu kamienia zmuszeni jesteśmy za każdym razem wykonywać tę samą pracę żmudnego kucia w twardym materjale, podczas gdy przy betonie po odlaniu rzeźby wykonywamy z niej formę gipsową rozbieralną, która pozwala nam odlewać dowolną ilość całkowicie identycznych egzemplarzy. Ten moment jest bardzo ważny, gdyż jednorazowy wydatek na formę przy większej ilości wytworzonych sztuk obciąża każdą rzeźbę tylko bardzo nieznacznie.

Jeżeli chodzi o długotrwałość rzeźb betonowych, które wykonane odpowiednio z biegiem czasu na swej wytrzymałości tylko zyskują to stwierdzić należy, iż znamy rzeźby betonowe, które stoją na wolnem powietrzu od przeszło 60 lat bez najmniejszego uszkodzenia. Podane w ilustracjach rzeźby znakomitej polskiej rzeźbiarki p. Olgi Niewskiej w Warszawie, wykonane z betonu, są wymownem świadectwem, w jak świetny sposób wielki talent rzeźbiarski może urzeczywistnić swoje koncepcje twórcze w materjale, będącym wyrazem demokratyzacji sztuki.

*****

Jako uzupełnienie tych ciekawych uwag, podajemy dla orjentacji Czytelników ceny poszczególnych nagrobków betonowych, które nam udzieliła p. Niewska. Rozumieją się one loco Warszawa, pracownia przy ul. Zakroczymskiej 1, bez opakowania. Rys. 4 (1,60X1,50) kosztuje 370 zł.; rys. 5 (1,30X0,80X1,00) — 350 zł.; rys. 7 (1,65X0,70)— 350 zł.; rys. 8 (1,70X0,80) — 370 zł.; rys. 9 (1,65X0,80)— 600 zł.; rys. 10 (1,50X0,70) — 200 zł. Ceny te są dostatecznym argumentem na przejście w rzeźbiarstwie z kamienia na beton.