Dzieje Archeologiczno-Historyczne Bielska-Białej i Okolic

Wystawa archeologiczno-historyczna w północnym skrzydle zamku przedstawia historię regionu, miasta i zamku od czasów najdawniejszych po rok 1989. Zgromadzono na niej ponad tysiąc eksponatów archeologicznych, historycznych, artystycznych i etnograficznych ze zbiorów bielskiego Muzeum, a także, w kilku przypadkach, udostępnionych przez inne muzea i osoby prywatne.

Prehistoria i średniowiecze regionu bielskiego
Cztery stanowiska w części archeologicznej (sala I) przybliżają kluczowe problemy najstarszych dziejów miasta i regionu, są nimi: osadnictwo prehistoryczne, grodzisko w Starym Bielsku, początki miasta oraz dzieje architektoniczne i historyczne bielskiego zamku.

Przeważająca część eksponatów to muzealia pozyskane w trakcie bez mała 30-letniej działalności badawczej Działu Archeologii Muzeum Historycznego w Bielsku-Białej.

Najstarsze dzieje Podbeskidzia obrazują eksponaty ukazujące najważniejsze etapy zasiedlenia tego terenu, począwszy od czasów łowców i zbieraczy schyłku epoki lodowcowej, poprzez prehistoryczne dzieje społeczności rolniczej epoki kamienia, wczesnej epoki żelaza i okresu wpływów rzymskich, aż po wczesnośredniowieczne osadnictwo słowiańskie. Są to kolekcje wyrobów kamiennych, m.in. toporów, siekier, naczyń glinianych, prehistorycznych wyrobów z brązu i z żelaza, przęślików glinianych, paciorków szklanych i bursztynowych, oraz monet rzymskich.

Grodzisko w Starym Bielsku, będące wciąż słabo rozpoznany obiektem, według najnowszych hipotez mogło być pierwszą próbą założenia miasta Bielska w XIII wieku. Ekspozycja poświęcona tej tematyce zawiera zabytki odkryte w trakcie badań wykopaliskowych prowadzonych przez przedwojenne Muzeum Śląskie w Katowicach, oraz prace powojenne realizowane przez Muzeum w Cieszynie. Na uwagę zasługuje zespół XIII-wiecznych naczyń ceramicznych – dzbanów glazurowanych, mis, garnków i pokrywek. Towarzyszą im przedmioty żelazne – podkowy, fragmenty łańcucha, ćwieki i ostroga, oraz przęśliki ceramiczne. Unikatowym zabytkiem jest glazurowana figurka erotyczna.

Liczne muzealia obrazują średniowieczne i wczesnonowożytne dzieje miasta, którego początki sięgają przełomu XIII i XIV stulecia. Najstarsze dokumentują XIII-wieczną historię Bielska, poprzedzającą jego lokację na prawie niemieckim – fragmenty ceramiki, akwamanila, drewniany uchwyt cebrzyka oraz część ceramicznej figurki zwierzęcej. Z początkowym okresem rozwoju miasta związane są zrekonstruowane w całości XIII–XIV-wieczne naczynia gliniane – dzban, amfora i formy garnków. O rozwiniętych kontaktach handlowych świadczą liczne monety średniowieczne i nowożytne. Zasobność mieszczan podkreślają znaleziska złotego pierścionka renesansowego z ok. 1600 roku, medaliki, a także wysoki poziom zdobnictwa i wykonawstwa późnogotyckich i renesansowych kafli z terenów miasta. Wytwórczość tę obrazują dwa unikalne kafle, zachowane w całości, z przedstawieniami figuralnymi postaci królewskiej z rybami oraz dudziarza.

Średniowieczne i wczesnonowożytne dzieje zamku w Bielsku ilustruje kolekcja zabytków pozyskanych podczas wieloletnich badań archeologicznych i architektonicznych tego obiektu. Należą do nich militaria – m.in. groty bełtów i hak do napinania cięciwy kuszy, ostroga oraz przedmioty użytkowe, monety i ozdoby. Licznie reprezentowane są fragmenty wyposażenia zamku – ceglany element gotyckiego sklepienia krzyżowo-żebrowego, szklane gomółki przeszkleń okiennych, a także kafle piecowe, w kilku przypadkach reprezentujące bardzo wysoki poziom artystyczny. Dotyczy to przede wszystkim unikalnych, zrekonstruowanych kafli gotyckich z 3. ćwierci XV wieku z przedstawieniami św. Władysława i herbu Bielska, a także renesansowych kafli ukazujących postaci w bogatych strojach renesansowych.

Ważnym uzupełnieniem informacji zawartych w gablotach są teksty i materiały ilustracyjne oraz filmowe w pulpicie multimedialnym. Poszerzają one znacząco treści merytoryczne, dotyczące problematyki najstarszych dziejów Bielska-Białej i okolic.

Synchronizację najważniejszych wydarzeń historycznych regionu z historią Europy oraz państwa polskiego umożliwia tzw. oś czasu, natomiast schematyczne mapki ukazują kluczowe dla miasta i okolicy zmiany przebiegu granic politycznych: przyłączenie kasztelanii bytomskiej i oświęcimskiej do Śląska (1178), przejście księstw śląskich pod panowanie królów czeskich (1327) oraz powrót ziemi oświęcimskiej do Polski i powstanie granicy państwowej na rzece Białej (1457).

Dzieje Bielska i Białej od XVI wieku do Wielkiej Wojny
Sala II przedstawia dzieje miasta i okolicy od XVI wieku do 1918 roku. Najważniejsze zmiany polityczne w tym długim okresie to: przejście Czech ze Śląskiem oraz Węgier pod władanie austriackich Habsburgów (1526), zajęcie Śląska przez Prusy i utworzenie Śląska Austriackiego (1742), rozbiory Polski (1772, 1793, 1795) i powstanie Galicji, oraz utworzenie Księstwa Warszawskiego (1807–1815). Granice ustalone podczas kongresu wiedeńskiego przetrwały bez większych zmian do końca I wojny światowej (1815–1918).

W 2. połowie XVI wieku z terytorium księstwa cieszyńskiego wydzielone zostało bielskie państwo stanowe (1572–1752), którym władali kolejno przedstawiciele szlacheckich rodzin Promnitzów, Schaffgotschów, Sunneghów, Solmsów i Haugwitzów. To niewielkie terytorium leżało na rubieżach monarchii Habsburgów, za graniczną rzeką Białą zaczynała się Rzeczpospolita. W witrynie zwracają uwagę m.in. replika tzw. grosza bielskiego księcia Fryderyka Kazimierza (1570), rekonstrukcja kafla piecowego z bielskiego zamku z herbem Sydonii von Promnitz, żony Jana Sunnegha (1620), księga cechu szewców i siodlarzy (1618-1871), tłok pieczętny cechu piekarzy (1631) oraz mapa Księstwa Cieszyńskiego z połowy XVIII wieku.

W 1752 roku polski magnat Aleksander Józef Sułkowski otrzymał z rąk Habsburgów tytuł książęcy i zakupił bielskie państwo stanowe, które przekształcono w księstwo bielskie (1752–1849). Po Wiośnie Ludów, wskutek reform państwa austriackiego z jego terenów utworzono bielski powiat polityczny. Blisko stuletni okres w dziejach miasta reprezentują m.in.: grafika z portretem hrabiego Aleksandra Józefa Sułkowskiego (1736), mapa Śląska Austriackiego (2. poł. XVIII wieku), widok Bielska z 1801 roku zwany panoramą Johanny'ego, pieczęć miejska (XVIII/XIX wieku), cechowa tarcza pogrzebowa z herbem Bielska (XIX w.), drukowany tekst hymnu na uroczystość poświęcenia sztandaru bielskiej Gwardii Narodowej (1848) oraz unikatowe numery czasopisma „Bielitzer Telegraph” (1853).

Sąsiednia witryna, Biała 1564–1849, przybliża losy „młodszej siostry Bielska” położonej na polskim brzegu rzeki, w księstwie oświęcimskim: awans od przysiółka królewskiej wsi Lipnik (1564) do samodzielnej wioski (1613), a wreszcie miasta (1723). W wyniku I rozbioru Polski (1772) także i Biała znalazła się w państwie Habsburgów, w Galicji. Historię miejscowości relacjonuje tzw. Kronika Chamrata spisana na początku XIX wieku (odpis z 1861). Zwracają uwagę: portret starosty lipnickiego Heinricha von Brühla (grafika, XIX w.), dokument kontrybucji z czasów konfederacji barskiej (1770), cyrkularze i patenty cesarskie dla Galicji (XVIII w.), herb miasta Białej (XVIII/XIX w.), a także witraż z herbem Galicji i Lodomerii (XIX/XX w.).

O losach Bielska, Białej i okolicy zadecydowało rzemiosło, w szczególności sukiennictwo, z którego w XIX wieku rozwinął się przemysł wełniany. W tajniki rękodzieła wprowadza tablica informacyjna Sukiennicy, postrzygacze, farbiarze…, nad którą umieszczono wielkie nożyce do postrzygania sukna. To niezwykłe, symboliczne narzędzie ukazano także na malowanych tarczach cechowych ponad witryną Cechy rzemieślnicze Bielska i Białej, gdzie dominują wyroby z cyny: tzw. wilkomy, talerze i kubki z okresu od XVII do XIX wieku. O nieuchronnym przemijaniu przypomina malowana tarcza pogrzebowa cechu postrzygaczy sukna (pocz. XIX w.). Industrializacja nad rzeką Białą symbolizowana jest przez litograficzny Widok Bielska, Białej z okolicą Carla Bollmanna (1865), z odtworzonymi 32 grafikami prezentującymi obok 22 zakładów przemysłowych najważniejsze obiekty dwumiasta: rezydencje, budowle sakralne i gmachy użyteczności publicznej.

Bielsko i Biała 1850–1918 to epoka, której symbolem był cesarz Franciszek Józef I (1848–1916). W tym czasie siostrzane miasta, formalnie odrębne, stały się pod wieloma względami jednym ośrodkiem. Już wówczas określano je dzisiejszym mianem, o czym przypominają m.in. egzemplarz czasopisma „Bielitz-Bialaer Wochenblatt” (Tygodnik Bielsko-Bialski) z 1895 roku oraz informator turystyczny Bielitz-Biala (Bielsko-Biała) z 1913 roku. Grupowe fotografie ukazują urzędników magistratu i funkcjonariuszy Straży Miejskiej w Bielsku (początek XX w.). Wyeksponowano pamiątki po Bielsko-Bialskim Męskim Towarzystwie Śpiewaczym, Stowarzyszeniu Schlaraffia Bilitia i Towarzystwie Beskidzkim (Beskidenverein), a także unikatowe zdjęcie wnętrz bielskiego Muzeum Miejskiego. Odrębnym zespołem są eksponaty z lat I wojny światowej. Diagramy ukazują sytuację językową miejscowości wchodzących w skład dzisiejszego Bielska-Białej w 1880 i 1910 roku (proporcje pomiędzy językiem polskim i niemieckim). Z witryną sąsiaduje iglica z wieży bialskiego ratusza, a w klimat dwumiasta i okolicy wprowadzają 22 widokówki.

Ekspozycję sali II uzupełnia tzw. wyspa historyczna z monetami z terenów Polski, Śląska, Czech, Węgier i Austrii (XIII–XVIII w.). Sześciokątna narożna wieża zamkowa mieści swoisty wehikuł czasu: z zabytkowym mechanizmem zegarowym z wieży ratusza w Białej sąsiaduje tu pięć reprodukcji widokówek, pozwalających porównać widziany z okien stan obecny centrum miasta z dawnym, zatrzymanym w kadrze aparatu fotograficznego.

Historia miast i okolic do 1989 r.
W sali III narrację rozpoczyna witryna prezentująca polski ruch narodowy: Biała i Bielsko 1873–1939. Odrodzenie narodowe w dwumieście zapoczątkowała Czytelnia Polska w Białej (1873), dwie dekady później rozpoczął tutaj działalność ks. Stanisław Stojałowski. Powstały: pierwsza polska szkoła (1898), Dom Polski w Bielsku (1902) i Dom Katolicki w Białej (1917). Obok druków patriotyczno-propagandowych liczne fotografie i pocztówki ilustrują działalność polskich organizacji społecznych i politycznych, ukazują miejscowych działaczy Sokoła. Są eksponaty związane z wymarszem do Legionów Polskich (1914), oraz związane z tą legendarną formacją wojskową odznaki i pamiątki, do najcenniejszych należy oryginalna maciejówka – czapka legionisty I Brygady. Unikatem jest sztandar Towarzystwa Gimnastycznego Sokół z Białej (1911).

Bielsko-Biała w II Rzeczypospolitej 1918–1939 to czas polonizacji miasta i okolicy, zobrazowany m.in. za pomocą diagramu stosunków językowych w 1930 roku. Na mapce ukazano międzywojenne województwo śląskie z Bielskiem – sąsiednia Biała Krakowska leżała już w innym województwie. Kapelusz żołnierza 3 Pułku Strzelców Podhalańskich oraz kilka odznak przypominają o stacjonujących w miejscowych koszarach polskich jednostkach wojskowych. Zwracają uwagę dyplom i statut stowarzyszenia weteranów, gazeta „Echo Beskidzkie” (1938), Mapa Beskidu (ok. 1930) oraz przewodnik turystyczno-historyczny Bielsko-Biała. Kresowe miasta polskie prof. Z. Lubertowicza (1936). Symboliczne znaczenie mają: odlana w bialskiej fabryce R. Schmidta figura marszałka Józefa Piłsudskiego proj. J. Raszki, oraz uszkodzona po 1939 roku tablica upamiętniająca L. Bastgena, Komisarza Rządowego Miasta Białej. Ponad witryną podziwiać można Panoramę Bielska-Białej namalowaną przez A. Bunscha (1939), obok zaprezentowano 11 widokówek miasta.

Bielsko-Biała w latach II wojny światowej 1939–1945: początek mrocznego okresu okupacji niemieckiej uwiecznia seria 22 fotografii ukazujących wkroczenie do miasta oddziałów Wehrmachtu 3 września 1939 roku oraz pierwsze tzw. manifestacje wolnościowe miejscowych Niemców. Pamiątką „wyzwolenia” są plakiety z podobiznami Adolfa Hitlera i Hermana Goeringa. O prześladowaniu i wykluczeniu społecznym ludności polskiej i żydowskiej świadczą m.in. naszywki z literą P lub gwiazdą Dawida oraz list z obozu koncentracyjnego Auschwitz (1941). Zwraca uwagę utrzymany w żółto-brunatnych barwach plan Bielska z wcieloną do niego Białą (Bielitz-Ost) oraz Aleksandrowicami. Ponad witryną góruje wielkoformatowy obraz olejny R. Harlfingera: Widok Bielska i Białej od strony północnej (1942).

Bielsko-Biała w czasach Polski Ludowej 1945–1989 stało się ośrodkiem jednolitym pod względem narodowościowym. Oba miasta scalono w 1951 roku, a w latach 1969–1977 utworzono tzw. wielkie Bielsko, przyłączając dziewięć okolicznych gmin wiejskich. Proces ten ilustruje schematyczna mapa, dwie dalsze ukazują Bielsko-Białą w granicach województwa katowickiego (1951–1975) oraz w okresie, gdy było ono stolicą województwa bielskiego, zwanego Podbeskidziem (1975–1998). W „mieście stu przemysłów” (branże: włókiennicza, metalowo-maszynowa i elektrotechniczna) od 1972 roku działała Fabryka Samochodów Małolitrażowych (FSM). Wyeksponowano: łańcuch przewodniczącego Miejskiej Rady Narodowej, nadany miastu order Sztandaru Pracy I Klasy (1979), album fotograficzny upamiętniający X-lecie PRL (1955), a także liczne medale i plakiety pamiątkowe związane z życiem społeczno-kulturalnym oraz gospodarczym. Działalność opozycji antykomunistycznej upamiętniają m.in. plakat „Gotowość Strajkowa NSZZ Solidarność" i reprodukcje zdjęć ze strajku na Podbeskidziu (1981), czasopismo „FSM Solidarność" (1981), łuska pocisku z gazem łzawiącym użytego przez ZOMO podczas jednej z manifestacji (1982), oraz medal 15-lecia NSZZ Solidarność Region Podbeskidzie (1995).

Etnografia i Wyznania
Część etnograficzna ukazuje stroje ludności zamieszkującej okolice Bielska i Białej, w szczególności wsi, od 1925 roku sukcesywnie włączanych w obręb dwumiasta. Na skutek uwarunkowań historycznych teren ten nigdy nie był jednolity – na zachodnim brzegu rzeki Białej wyraźne były wpływy kultury ludowej Śląska Cieszyńskiego, na wschodnim – dodatkowo wpływy małopolskie. Po obydwu stronach rzeki mieszkała ludność polska i niemiecka, społeczność katolicka i ewangelicka.

Strój był jednym z ważniejszych wyznaczników odrębności, a przy tym łatwym do uchwycenia. Po śląskiej stronie wyróżnia się trzy jego odmiany: strój niemiecki (przez badaczy nazywany też chłopskim, starobielskim czy też bielskim strojem chłopskim), cieszyński, w okolicy Bielska nazywany po prostu śląskim, a także strój laski (Lachów śląskich). Strój noszony przez kobiety z okolic Białej zaliczyć można do grupy strojów laskich, których cechą charakterystyczną była pozorna skromność i prostota, rekompensowana jakością wykorzystywanych tkanin.

Już jednak w okresie międzywojennym sytuacja na tym terenie nie była tak jednoznaczna. Mieszkańcy nie żyli bowiem w izolacji, ale na co dzień kontaktowali się ze sobą, wzajemnie się podpatrując i często przejmując atrakcyjniejsze – ich zdaniem – wzorce. Ostrych granic nie stanowiły ani obszary poszczególnych wsi, ani parafie, ani wreszcie dzieląca te tereny rzeka Biała. Szybkim przemianom sprzyjało bezpośrednie sąsiedztwo obu miast, zatrudnienie w przemyśle włókienniczym i łatwy dostęp do produkowanych tu tkanin fabrycznych.

W tym okresie młode dziewczęta coraz chętniej odchodziły od dawnego, „wiejskiego” stroju i wprowadzały kroje wzorowane na tym, co podpatrzyły podczas codziennego przebywania w mieście. Najpierw włączały do swojej garderoby pojedyncze elementy, by w dalszej kolejności przejść zupełnie na strój zunifikowany, noszony powszechnie w miastach. Wielu kobietom niemieckim, mieszkającym we wsiach bielsko-bialskiej wyspy językowej podobał się strój śląski, więc chętniej chodziły w takim właśnie ubiorze. Z kolei mieszkankom wsi po prawej stronie rzeki Białej przypadły do gustu niektóre elementy charakterystyczne dla noszonego w tym czasie stroju „chłopskiego”. Dlatego w każdej wsi współwystępować mogły różne odmiany omówionych wyżej strojów, a prezentowane na ekspozycji zestawy są zaledwie przykładami.

Ekspozycję etnograficzną dopełniają liczne fotografie archiwalne, przedstawiające mieszkanki okolic Bielska i Białej w różnych odmianach prezentowanych na wystawie strojów, a także mapa ukazująca dawne wioski wchodzące w obręb dzisiejszego miasta.

Kolejnym ważnym przejawem wielokulturowości dawnego Bielska, Białej i okolicy była trwająca przez wieki na tym terenie koegzystencja trzech grup wyznaniowych: katolików, ewangelików i izraelitów.

Rzeka Biała do 1925 roku wyznaczała granicę katolickich biskupstw: wrocławskiego i krakowskiego. W Bielsku od połowy XV wieku siedzibą parafii był kościół św. Mikołaja, podlegały mu świątynie filialne św. Stanisława w Starym Bielsku, św. Trójcy na Górnym Przedmieściu, św. Stanisława w Starym Bielsku oraz św. Małgorzaty w Kamienicy (parafia od 1902). Małopolską częścią dzisiejszego miasta zawiadowali początkowo proboszczowie Komorowic i Lipnika. W 1789 roku wydzielono parafię w Białej, później usamodzielniły się Hałcnów (1829), Straconka (1889) i Mikuszowice (1894).

Działalność kościoła katolickiego reprezentuje m.in. zestaw naczyń liturgicznych z XVIII–XIX wieku, z okazałym cyborium ufundowanym w 1760 roku dla bielskiego kościoła św. Mikołaja przez księcia Aleksandra Józefa Sułkowskiego. Zwracają uwagę eksponaty pochodzące z nieistniejącego już drewnianego kościoła w Kamienicy pod wezwaniem św. Małgorzaty (wcześniej św. Jakuba), m.in. ambona dekorowana polichromią z datą 1553.

Wiodącą grupą wyznaniową nad Białą długo pozostawali ewangelicy. Książę Wacław III Adam wprowadził reformację w Księstwie Cieszyńskim (1545), a hrabia Adam Schaffgotsch, pan na Bielsku, zagwarantował prymat tego wyznania w mieście i okolicy (1587). Luteranie przetrwali ciężkie czasy kontrreformacji (XVII–XVIII wieku) – po patencie tolerancyjnym cesarza Józefa II (1781) założyli w Bielsku parafię zwaną ewangelickim Syjonem. W mieście zwanym „okiem protestantyzmu w Austrii” w 1900 roku stanął pomnik Marcina Lutra. Odrębne parafie powstały w Białej (1781) i w Starym Bielsku (1829).

Dzieje luteranizmu ilustrują m.in.: przywilej wyznaniowy dla bialskich ewangelików wystawiony w 1730 roku przez króla Augusta II Mocnego; ilustrowane drzeworytami Lucasa Cranacha dzieła reformatorskie Marcina Lutra z 1547 i 1548 roku; Biblia w jego tłumaczeniu wydrukowana w 1550 roku, oraz pierwszy bialski modlitewnik pastora M.J. Engelbrechta z 1709 roku. Jest także medal poświęcony patentowi tolerancyjnemu cesarza Józefa II, wybity w 1782 roku.

W XIX wieku Bielsko było największym skupiskiem ludności żydowskiej na Śląsku Cieszyńskim. Większość izraelitów napłynęła tu na przełomie XVIII i XIX wieku. Odgrywali ważną rolę w gospodarce, ustępując pod tym względem jedynie ewangelikom. W 1865 roku założyli gminę wyznaniową. W Białej i Lipniku Żydzi pojawili się już pod koniec XVII wieku. Wygnani w 1765 roku, powrócili na przełomie XVIII i XIX wieku. Odrębną gminę wyznaniową założyli w 1872 roku. Po 1918 roku ich liczba w dwumieście nad Białą wzrosła, II wojna światowa przyniosła większości z nich zagładę.

Działalność społeczności żydowskiej ukazano m.in. poprzez szereg przedmiotów kultu religijnego, są wśród nich balsaminki, lampy chanukowe, kubki kiduszowe, wyroby haftowane itd. Na szczególną uwagę zasługuje klaf mezuzy z fragmentem Księgi Powtórzonego Prawa, pochodzący z bielskiej kamienicy pod adresem Rynek 12 czy też lokalnej proweniencji Pięcioksiąg Mojżeszowy w języku hebrajskim z komentarzem cenzorskimi (1819).

Zmieniające się z biegiem czasu wzajemne proporcje wspomnianych wyżej trzech grup wyznaniowych ukazują diagramy dla lat 1790, 1880 i 1921. Bogata kolekcja widokówek i grafik prezentuje należące do nich budowle sakralne.

Saloniki Książąt Sułkowskich
Dwa Saloniki Książąt Sułkowskich, ulokowane w północnym skrzydle zamku, zajmują najpewniej miejsce dawnego Conservatorio, swoistego skarbca, w którym niegdyś przechowywano wartościowe przedmioty użytkowe (m.in. miśnieński serwis porcelanowy). Zwracają tutaj uwagę fragmenty architektoniczno-iluzjonistycznych polichromii podstropowych z czwartej ćwierci XVI lub początku XVII wieku, przedstawiających wolutowe wsporniki podtrzymujące gzyms i belkowanie, dekorowane fryzem roślinno-geometrycznym. Sklepienia krzyżowo-żebrowe powstały później, prawdopodobnie w XIX wieku, podczas wielkiego remontu zamku (1850–1864).

Ekspozycję poświęcono historii książęcej familii Sułkowskich, związanej z bielskim zamkiem przez 193 lata, od 1752 do 1945 roku. To rozwinięcie prezentowanej we wcześniejszych salach tematyki poświęconej lokalnym panom feudalnym Bielska, a także wynik długoletnich, zapoczątkowanych po 2000 roku, badań naukowych nad mało poznaną historią śląskiej gałęzi rodu. Stworzoną w tym czasie kolekcję pamiątek i zabytków znacząco powiększyły cenne darowizny: Aleksandra Józefa Sułkowskiego (1940–2020), tytularnego X księcia bielskiego, oraz jego kuzyna Hubertusa Sułkowskiego (1943–2021).

W saloniku zielonym przedstawiono czasy pięciu pierwszych książąt bielskich z rodu Sułkowskich: od Aleksandra Józefa (1695–1762) do Jana Nepomucena (1777–1832). Salonik różowy to z kolei epoka od Ludwika (1814–1879), VI księcia bielskiego, do Aleksandra Ludwika (1893–1956), który jako IX książę rezydował w bielskim zamku do 1945 roku.

Pośród eksponatów szczególną uwagę zwracają liczne portrety przedstawicieli familii. Unikatowymi dokumentami są: dyplom nadania tytułu księcia Czech dla Aleksandra Józefa Sułkowskiego wystawiony przez cesarzową Marię Teresę (1752), oraz list króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, napisany w 1779 roku do księcia Franciszka (1733–1812). Zwracają uwagę powstałe w Miśni porcelanowe półmiski z tzw. serwisu Sułkowskiego (1735-1738). Wiele cymeliów nawiązuje do działalności przedstawicieli rodu w czasach napoleońskich, którymi byli: Józef (1773–1798), adiutant Napoleona Bonapartego, Antoni Paweł (1785–1836), generał wojsk polskich i IV ordynat rydzyński oraz wspomniany wyżej Jan Nepomucen, agent wywiadu francuskiego, pułkownik wojsk napoleońskich i Księstwa Warszawskiego.

W saloniku różowym liczne pamiątki przypominają o księciu Ludwiku, inicjatorze XIX-wiecznej przebudowy zamku i kaplicy św. Anny, oraz jego bracie Maksymilianie (1816–1848), podróżniku, odkrywcy nieznanych gatunków motyli, bojowniku Wiosny Ludów. Odrębny zespół pamiątek związany jest z Aleksandrem Edwardem (1856–1929), VIII księciem bielskim, a także jego następcą, Aleksandrem Ludwikiem.

Koligacje familijne Sułkowskich ukazują eksponaty poświęcone ich małżonkom, „matkom rodu”, nierzadko pochodzenia arystokratycznego. Znaczący wpływ na działania swoich mężów miały m.in.: Maria Franciszka z baronów Stain zu Jettingen (1712–1741), Judyta Bazzardi z domu von Montbelli (1756–1823), Luiza z baronów Larischów (1790–1848), baronówna Anna von Dietrich (1823–1853), Maria Antonia z domu Gemperle (1832–1870), Maria Teresa z baronowskiego rodu Moserów von Ebreichsdorf (1872–1940) i Anna z domu Mallinger (1899–1969).

Sala z Rycerzem - rezerwat archeologiczno-architektoniczny
Dopełnieniem ekspozycji poświęconej dziejom miasta i regionu jest tzw. Sala z Rycerzem. Obejrzeć tu można m.in. najstarsze relikty architektoniczne bielskiego zamku, fragmenty renesansowej polichromii pokrywającej niegdyś jego elewacje oraz dwa modele kasztelu: w odsłonie gotyckiej i renesansowej.

Sala jest szczególnym rodzajem ekspozycji muzealnej: za pomocą odsłoniętych in situ reliktów architektoniczno-budowlanych ukazuje metody pracy historyka architektury i archeologa. Celom tym służą zarówno prezentowane odkrywki, jak i odsłonięte wątków murów, tynków i polichromii, obrazujących rozwój zamku od XIV do XIX wieku.

Najstarszymi wyeksponowanymi reliktami są: fragment średniowiecznego muru obronnego okalającego miasto (1. połowa XIV wieku), część ściany najstarszego tzw. budynku z aulą (3. ćwierć XIV wieku) oraz południowo-wschodni narożnik dawnej bramy miejskiej z 2. ćwierci XIV wieku, zaadaptowanej w XV wieku na basztę zamkową.

Głównym elementem ekspozycji, a jednocześnie jednym z najbardziej efektownych akcentów wystroju dawnego zamku jest zachowany fragment renesansowej kompozycji malarskiej, zdobiącej niegdyś wejście do głównego budynku mieszkalnego. Według opinii specjalistów to jeden z najlepiej zachowanych przykładów świeckiego malarstwa renesansowego na Śląsku. Kompozycja powstała w 2. połowie XVI lub na początku XVII wieku. Pierwotnie tworzyły ją postaci dwóch rycerzy (zachował się tylko jeden) w ujęciu do bioder, w układzie antytetycznym, po obu stronach górnej partii wejścia. Zachowany fragment ukazuje rycerza w zbroi i hełmie z pióropuszem, z głową zwróconą w stronę wejścia, z prawą ręką opartą na biodrze i lewą trzymającą kopię. Dolną partię kompozycji zdobi malowana głowica kolumny z fragmentem trzonu oraz część nadproża, przełamanego nad kolumną i półkoliście wygiętego pośrodku.

Prezentację reliktów architektonicznych bielskiego kasztelu in situ wzbogaca ekspozycja późnogotyckich i renesansowych kafli, pochodzących z dworu obronnego w Spytkowicach koło Zatora i zamku w Bielsku. Jest też zestaw średniowiecznych militariów i przedmiotów użytkowych z zamków w Oświęcimiu i Kobiernicach (Wołek) oraz z dworu obronnego w Spytkowicach. Ozdobą sali jest unikalny, ekskluzywny, zdobny puchar o charakterystycznej chropowatej powierzchni wyprodukowany w słynnym ośrodku garncarskim w Lošticach na północnych Morawach w XV lub XVI wieku.