CZAS NAŚWIETLANIA / CZAS WYWOŁYWANIA Fotografia etnograficzna z Małopolski na przełomie XIX i XX wieku

Wystawa pokazuje ponad sto siedemdziesiąt fotografii wybranych z najstarszych zbiorów Muzeum Etnograficznego w Krakowie. Materiał źródłowy stanowią negatywy na kliszach szklanych oraz niewielkie papierowe odbitki wykonane w szlachetnych technikach. Na podstawie ich cyfrowych odwzorowań przygotowano wielkoformatowe wydruki, które pozwalają dostrzec całe bogactwo przedstawień i informacji zawartych w fotografiach.

Prezentowane zdjęcia zrobiono na wsiach i w miastach Małopolski pod koniec XIX wieku i trzech pierwszych dziesięcioleciach XX. Przedstawiają ówczesne życie w tym regionie: zwyczaje mieszkańców, ich wygląd, pracę, domy i otoczenie.

Tytuł wystawy, nawiązując do terminów tradycyjnego warsztatu fotograficznego, proponuje dwie metaforyczne perspektywy odbioru zdjęć: „naświetlania” – okoliczności ich powstania 100 lat temu, oraz „wywoływania” – oddziaływania i odbioru tych obrazów dzisiaj.

Autorzy zdjęć wywodzili się z rożnych środowisk i różne były motywacje ich fotografowania.

Seweryn Udziela, nauczyciel i etnograf, gromadził materiał fotograficzny dla krakowskiego Muzeum Etnograficznego, którego był twórcą. Jan Szczęsny Płatkowski z Myślenic, urzędnik, folklorysta i pisarz, zdjęciami ilustrował swoje utwory literackie. Leopold Węgrzynowicz, nauczyciel młodzieży i redaktor pisma ludoznawczego „Orli Lot”, fotografię wykorzystywał do celów popularnonaukowych w artykułach krajoznawczych, wykładach, lekcjach. Walery Eljasz Radzikowski, krakowski malarz i znawca Tatr, zapisywał w fotografii krajobraz górski jako rodzaj szkicu do obrazów, wydawał także swoje zdjęcia jako karty pocztowe. Władysław Postawka, ziemianin z okolic Kazimierzy Wielkiej, muzyk i pasjonat wszelkiej techniki, upamiętniał swoją rodzinę, pracowników i ziemiańskie towarzystwo. Eugeniusz Stercula, aptekarz, „budziciel polskości” na Orawie, był zaangażowanym społecznikiem zajmującym się między innymi kolekcjonowaniem i fotografowaniem miejscowego folkloru, a Karol Chotek, etnograf z Pragi, w podkrakowskiej wsi Bronowice zbierał materiał do celów naukowych.

Tych i pozostałych, także anonimowych, autorów pokazywanych fotografii, łączyła potrzeba rejestracji zmieniającej się rzeczywistości, nie tej wystylizowanej w popularnych wówczas atelier fotograficznych, ale żywej, autentycznej, dokumentowanej w terenie. Wspólna im była również niezwykle w tym czasie silna potrzeba, rozumiana jako patriotyczna misja, odtwarzania ciągłości historycznej i definiowania tożsamości kulturowej niepodległej Polski.

Twórcy fotografii mieli intencję zachowania obrazu swojego świata dla przyszłych pokoleń – także dla nas. Wystawa pozwala na nowo czytać zapisane w obrazach opowieści, przefiltrowane przez współczesną wiedzę i doświadczenia, historię oraz pamięć, zarówno tę zbiorową, jak i prywatną.

Może to być czas wywoływania skojarzeń, wspomnień i emocji, odkrywania fragmentów minionej rzeczywistości i konfrontacji z własnymi wyobrażeniami na jej temat.

Wystawie towarzyszą zabytkowe przedmioty, na przykład miechowy aparat fotograficzny i wykonany nim autentyczny negatyw na podłożu szklanym. Integralnym składnikiem jest także współczesna kompozycja stworzona z dźwięków nagranych w niektórych z przedstawionych na zdjęciach miejsc.

Dziękujemy Muzeum Niepodległości w Myślenicach za użyczenie aparatu fotograficznego, którym wykonane zostały niektóre fotografie pokazywane na wystawie.

Obiekty zostały wybrane spośród liczącego dwa i pół tysiąca zbioru, opracowanego w ramach projektu pn. Digitalizacja i udostępnienie zabytkowej kolekcji szklanych negatywów i fotografii z drugiej połowy XIX i początku XX wieku ze zbiorów Muzeum Etnograficznego im. Seweryna Udzieli w Krakowie, realizowanego w latach 2018–2021, dostępnego na stronie https://zbiory.etnomuzeum.eu/pl/kolekcje/1/kolekcja-zabytkowych-fotografii.

WTOREK – DZIEŃ WOLNEGO WSTĘPU DO MUZEUM