Pradzieje Ziemi Złotowskiej

Ekspozycja archeologiczna znajduje się w XVIII–wiecznej piwnicy sklepionej kolebkowo; obrazuje kulturę ludów zamieszkujących Złotowszczyznę od początków osadnictwa po średniowiecze i czasy nowożytne. Wystawa prezentuje zabytki w ramach poszczególnych okresów pradziejów w układzie chronologicznym. Znajdziemy tu wytwory kultury materialnej a także rekonstrukcję grobów i sceny figuralne.
W pierwszej części wystawy obejrzymy zabytki pochodzące ze środkowej i młodszej epoki kamienia, z mezolitu (VIII – VI tys. p.n.e.) i neolitu (VI – III/II tys. p.n.e.). Tutaj należy zwrócić uwagę na toporek wykonany z poroża jelenia oraz kamienne i krzemienne narzędzia – siekierki i toporki.
Dalej przechodzimy do zabytków z okresu epoki brązu i początków epoki żelaza. Z wczesnej epoki brązu (około 2000/1800 – 1600/1500 p. n. e.) obejrzymy ostrze, grot i sierp krzemienny. Wśród eksponatów ze schyłku epoki brązu, z okresu kultury łużyckiej (XII – VIII w. p. n. e.) prezentowane są między innymi ozdoby, narzędzia, broń oraz przedmioty codziennego użytku wykonane z brązu. Jednakże uwagę zwraca przede wszystkim znalezisko gromadne tzw. skarb brązowy, odnaleziony w 2015 r. na terenie Nadleśnictwa Okonek. W skład skarbu wchodzi 12 dobrze zachowanych przedmiotów z brązu: wyjątkowa zapinka z soczewkowatym kabłąkiem wraz z ruchomą szpilą, zapinka płytowa o gładkich tarczkach, 5 tarczek brązowych, 3 zapinki płytkowe, 2 ozdobne przedmioty z drutu w formie podwójnej tarczki spiralnej z wysuniętą pętlą. Skarb datowany jest na późną epokę brązu (IV-V okres EB). Tę część ekspozycji uzupełnia rekonstrukcja grobu skrzynkowego kultury pomorskiej (VI-III w. p.n.e). Obok grobu skrzynkowego prezentowany jest pochówek kultury grobów podkoszowych, gdzie popielnica z przepalonymi kośćmi zmarłego nakrywana była dużym naczyniem, tzw. kloszem.
W ostatniej części wystawy poświęconej pradziejom obejrzymy zabytki z okresu wpływów rzymskich (około I-IV w.n.e.). Obok zabytków, takich jak kabłąki zapinek brązowych czy moneta cesarza Hadriana, dokumentująca kontakty mieszkańców naszego regionu z terenami cesarstwa rzymskiego, wyróżnia się wyposażenie grobowe pochodzące z cmentarzyska kurhanowego w Grudnej, gm. Złotów. Na wystawie umieszczono odkryte w kurhanie zabytki, wśród których wyjątkowe jest importowane brązowe naczynie ze stemplem wykonawcy P.CIPIPOLIBI(F?). Naczynie wykonano pod koniec I w. n. e. w pobliżu Capui (Italia). Ostatnia część ekspozycji poświęcona jest średniowieczu i czasom nowożytnym (VII – XVII w.). Zobaczymy tu charakterystyczne dla tych okresów naczynia gliniane, broń, narzędzia, kafle oraz przedmioty codziennego użytku. Prezentowane zabytki pochodzą głównie z badań wykopaliskowych prowadzonych na terenie półwyspu zamkowego w Złotowie.
W pomieszczeniu eksponowane są żarna, oraz naczynia gliniane z różnych okresów chronologicznych. Należy wspomnieć również o żarnie rotacyjnym i naczyniach glinianych-głównie popielnicach z okresu kultury łużyckiej i pomorskiej, umieszczonych na półce oraz w niszach przy schodach, prowadzących do ekspozycji archeologicznej.