Tradycyjne rzemiosło ludowe

W 1994 r. Ministerstwo Kultury i Sztuki zainicjowało Program ochrony ginących zawodów i umiejętności rękodzielniczych w Polsce „Ginące zawody”. Program miał na celu uznanie tradycyjnych, związanych z rękodziełem artystycznym ginących zawodów za ważny składnik kultury narodowej. W jego ramach w Górnośląskim Parku Etnograficznym wykonano szereg badań ankietowych, dokumentację fotograficzną i filmową, której efektem stała się powyższa ekspozycja zlokalizowana w XVIII wiecznym spichlerzu dworskim ze Śmiłowic. Na wystawie zgromadzono w formie narzędzi, surowców i gotowych wyrobów 14 stanowisk rzemieślniczych takich zawodów jak : cieśla, dekarz, stolarz, kołodziej, bednarz, garbarz, szewc, rymarz, tkacz, powroźnik, krawiec, plecionkarz, kowal i garncarz. Pierwsza edycja wystawy miała miejsce w 1997 r. (w opracowaniu plastycznym śp. Krystyny Jędrzejowskiej – Nowak) – obecna aranżacja powstała w 2007 r. Eksponaty pochodzą ze zbiorów : Górnośląskiego Parku Etnograficznego, Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, Muzeum w Rybniku i Muzeum Wsi Opolskiej w Opolu. Wystawie towarzyszy katalog pt. Tradycyjne rzemiosło ludowe „Ginące zawody”, Chorzów 2005. (Uwaga – wystawa nieczynna do odwołania – przebudowa).

Ciesielstwo
Rzemiosło ciesielskie posiada na Górnym Śląsku piękne tradycje i jest świadectwem wysokiego kunsztu w postaci licznych zabytkowych kościołów drewnianych wzniesionych przez miejscowych budowniczych. Wśród cieśli wiejskich znajdowali się mistrzowie specjalizujący się w budowie tak skomplikowanych obiektów jak młyny wodne, wiatraki, folusze. Cieśla w odróżnieniu od innych zawodów nie posiadał stałego warsztatu, lecz tylko odpowiedni zestaw narzędzi – siekiera, topór, dłuto, świder, piła ręczna, metr, pion i poziomica.

Gonciarstwo

Najpopularniejszym w XIX w. sposobem krycia dachów w budynkach wiejskich było pokrywanie ich słomą i gontem. Dopiero później wprowadzono dachówkę i papę. Gont drewniany to deszczułka klinowa z jednej strony z wpustem, z drugiej – grzebieniem (szerokości 8-10 cm i długości 60-70 cm). Układany jest na ołatowaniu pełnym. Dużą trwałością odznaczają się gonty modrzewiowe używane dawniej do krycia kościołów i dworów. Gont mimo również dużej łatwopalności jest ciągle stosowany ze względu na miękkość faktury i lekkość sprawiającą, że nawet wysoki dach nie przytłacza optycznie budynku.

Stolarstwo

Zawodowi stolarze zajmowali się głównie meblarstwem (stoły, stołki – stąd nazwa stolarstwo), stolarką budowlaną (drzwi, okna, podłogi). Mając stałe zajęcie dostosowywali swoje wyroby do upodobań i zamówień ludności. Pracownia stolarska tzw. stolarnia mieściła się przeważnie w szopie, gdzie pośrodku stała tokarka i piła tarczowa zwana popularnie „krajzygą”. Przy jednej ze ścian znajdował się stół zwany warsztatem stolarskim. Wśród narzędzi stolarskich znaleźć możemy piły, dłuta, heble, ściski itd.

Bednarstwo

Warsztat bednarza zwykle znajdował się w jednej izbie mieszkalnej, bądź w szopie. Jego stałe wyposażenie stanowił warsztat stolarski, „kobylica” do przytrzymywania klepek, szafki na narzędzia. Do tradycyjnych narzędzi ręcznych powszechnie używanych do obróbki drewna należał „wątornik” służący do wycinania rowka wewnątrz naczynia dla wprawienia dna, drewniany cyrkiel, topór, ośniki, kołowrót do ściągania. Stosowano różne gatunki drewna. Maselnice wyrabiano z drewna świerkowego, beczki zaś z dębiny. Produkowano też z lipy i topoli, te ostatnie były jednak nietrwałe. Dobry materiał nie powinien posiadać sęków, natomiast słoje musiały biec równo. Najlepszym surowcem jest drewno ścięte zimą, bowiem nie zawiera zbyt wiele żywicy. Przygotowane drewno wymagało przesuszenia co najmniej dwa lata. Do ściągania klepek używano bednarki – obręczy z metalowej taśmy. Proces produkcyjny rozpoczynał się od rozłupania drewnianego kloca na szczapy. Po przesuszeniu bednarz za pomocą ośnika strugał klepki na kobylicy. Pod koniec nakładał obręcze, a szpary uszczelniał liśćmi rogoziny. Finałem pracy było wygrzewanie wnętrza i ściąganie całości za pomocą kołowrotu.

Plecionkarstwo