Szachy sandomierskie

Tzw. szachy sandomierskie zostały znalezione 9 października 1962 r. na Wzgórzu św. Jakuba. Odkrycia dokonano w ramach wykopalisk prowadzonych przez Instytut Historii Kultury Materialnej PAN (pod kierunkiem doktora Jerzego Gąssowskiego) na obszarze, gdzie znajdowało się centrum średniowiecznego Sandomierza do drugiej połowy XIII wieku (kiedy miasto zostało zniszczone przez dwa najazdy mongolskie). Jako czas powstania szachów sandomierskich przyjmuje się XII lub pierwszą połowę XIII wieku.

Szachy sandomierskie są niemal kompletnym zestawem bierek szachowych pochodzącym ze średniowiecza i z tego powodu odznaczają się szczególną wartością historyczną. Sandomierskie bierki należą do najmniejszych spośród średniowiecznych szachów znalezionych dotąd w Polsce. Ich niewielkie rozmiary (najwyższe mają tylko 2,5 cm) mogą być tłumaczone dwojako. Po pierwsze, szachy sandomierskie mogły służyć do podróży. Po drugie, być może nie mogły być większe ze względu na specyfikę materiału. Tym materiałem była kość konia domowego i krowy. Jedna bierka (najprawdopodobniej dorobiona do zestawu) wykonana została z kości jelenia szlachetnego. Konkretne miejsce wykonania szachów sandomierskich nie jest znane, choć wydają się być dziełem italskiego rzemieślnika. Sugeruje to ich charakterystyczny, geometryczny i abstrakcyjny styl.