Dział etnograficzny

W ekspozycji stałej znajdują się obiekty ilustrujące sztukę ludową (malarstwo, rzeźba i drzeworyt), przedmioty związane z lokalną obrzędowością doroczną, a także skrzynie wianne i instrumenty muzyczne.

Zbiór instrumentów tworzą: basy wykonane przez Bronisława Sowę z Lubomierza, oktawka – dzieło zręcznego rzeźbiarza Wawrzyńca Golonki (1872–1943) z Olchawy, małe skrzypce zrobione przez anonimowego lutnika ze Starego Wiśnicza oraz również stamtąd kołatka wielkopostna. Towarzyszą one obiektom ilustrującym dwa najważniejsze w roku obrzędowym okresy świąteczne. Czas Bożego Narodzenia unaocznia m.in. szopka krakowska wykonana przez Leszka Jaglarza z Chodenic, wieloelementowa szopka autorstwa Stanisława Opalińskiego oraz rekwizyty kolędnicze. Wśród obiektów wielkanocnych na uwagę zasługują palmy wykonane przez znakomitego, nieżyjącego już, mistrza z Lipnicy Murowanej Zbigniewa Urbańskiego czy wózek z traczem z Niepołomic.

Obrazy, które w przeszłości zdobiły wnętrza domów w okolicznych wsiach, przedstawiają święte postaci. Wśród przedstawień Pana Jezusa najwięcej jest wyobrażeń pasyjnych, na przykład kopie obrazu Jezusa Ukrzyżowanego z Kobylanki, czy umęczonego z Ciężkowic. Kopie wizerunków słynących łaskami znajdują się także pomiędzy dziełami o tematyce maryjnej: przedstawienia Matki Bożej Częstochowskiej, Dzikowskiej, Saletyńskiej i Odporyszowskiej w sposób jednoznaczny wskazują na cudowny oryginał. Na płótnie, kartonie lub desce obecne są również postaci świętych patronów: Anny, Antoniego, Barbary, Floriana, Franciszka, Józefa, Katarzyny, Sebastiana. Zbiór malarstwa dopełniają obrazki malowane na szkle, pochodzące m.in. ze Śląska.

Motywy religijne są charakterystyczne także dla tradycyjnej rzeźby ludowej. Tu najliczniejsze są wyobrażenia Chrystusa Frasobliwego, Ukrzyżowanego, Upadającego pod krzyżem. Wśród wyobrażeń maryjnych wyróżniają się ciekawe przykłady Piety i Madonny z Dzieciątkiem, a w plejadzie świętych licznie reprezentowany jest św. Jan Nepomucen.

Spośród artystów ludowych, których prace są prezentowane w ekspozycji stałej, należy wymienić rzeźbiarza z Gorzenia Dolnego Jędrzeja Wowrę (1864–1937), Józefa Janosa (1895–1985) z Dębna Podhalańskiego, wspomnianego już Wawrzyńca Golonkę i jego syna Franciszka (1898–1978), czy Wawrzyńca Makucha (1841–1914) z Mikluszowic. Jednak, niestety, większość dawnych rzeźb jest anonimowa. Natomiast autoryzowane są wszystkie rzeźby powojenne. Wykonane zostały przez rzeźbiarzy aktywnych w 2. poł. XX oraz na początku XXI wieku. Piotr Dymurski (1911–1979) z Grobli, Jan Madej-ojciec (1905–1989.) i Jan Madej-syn (ur. 1940) z Dziewina, Stanisław Opaliński (1926–2019) z Bochni oraz Adam Migdał (ur. 1931) z Brzeźnicy to twórcy, którzy poszerzyli tradycyjną religijną tematykę rzeźb o motywy świeckie, ukazując ludzi przy pracy, sceny historyczne lub przyrodę.

Prezentowane w ekspozycji stałej drzeworyty to odbitki z klocków pochodzących głównie z 1. połowy XIX wieku. Wśród drzeworytów, podobnie jak w przypadku pozostałych dziedzin tradycyjnej sztuki ludowej, obecne są wyobrażenia Pana Jezusa (m.in. Ukrzyżowanego z Kobylanki, Frasobliwego), Matki Bożej (np. Turskiej) oraz świętych (Barbary i Katarzyny, Kazimierza, Onufrego), a także sceny biblijne, jak na przykład Wieczerza Pańska. Dwa obrazki odrębne od pozostałych są autorstwa Jędrzeja Wowry, który został zachęcony do ich wykonania przez Emila Zegadłowicza, odkrywcy talentu artysty z Gorzenia.