Instrumenty … – zobaczyć i usłyszeć tradycję

Oryginalność owych muzycznych obiektów, ich „duchowa natura”, uroda formy i detalu, zrodzona z kreatywności ludowego twórcy, w powiązaniu z prezentacją dźwięku i funkcją, jaką spełniały w kulturze ludu, w ich życiu codziennym, obrzędach, w powiązaniu z praktyką wykonawczą i zachodzącymi w niej zmianami – to główne założenia stałej wystawy pt. Instrumenty… – zobaczyć i usłyszeć tradycję w Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu.

Wystawa ta ukazuje ludowe polskie instrumentarium w interdyscyplinarnym entourageu oryginalnych obrazów i fotogramów prezentujących rysunki, grafiki, archiwalne zdjęcia dokumentujące instrument w ikonografii i przedstawiające go jako inspiratora artystów. Instrumenty prezentowane są w dwóch segmentach: w zarysach czterech podstawowych grup, respektowanego do chwili obecnej podziału wg Hornbostla i Sachsa (idiofony, membranofony, chordofony, aerofony), a także w układzie kapel reprezentujących najbardziej charakterystyczne regiony; te są wyborem z najliczniejszego zbioru polskich ludowych instrumentów, będącego w posiadaniu szydłowieckiego muzeum.

Wystawa stała – ożywiona wyobraźnią plastyka, multimediami, zaaranżowana według wspomnianego klucza instrumentologicznego i wynikającego z praktyki wykonawczej – to frapująca „instrumentoteka”, w której prezentowany muzyczny obiekt przykuwa uwagę oryginalnością formy, wzrusza wynikłą z nieudolności twórcy nieporadną brzydotą. Budząc zainteresowanie zwiedzającego, „uruchamia” potrzebę poznania instrumentu w szerszym kontekście, wiedzie ku ścieżce informacji aplikowanej w multimediach i poprzez dotyk otwiera „ukryty świat” instrumentu, dodatkowo ilustrowany umieszczoną na ekranach i panelach ikonografią, z informacjami o budowie instrumentu, jego historii i funkcji. Odpowiada na wiele pytań, np.: Dlaczego wiejscy muzycy nie kupowali nowych, fabrycznych instrumentów? Co to są „dłubane skrzypce”? Dlaczego harmonia przekonfigurowała skład wiejskiej kapeli? Czy dudy to kobza?

Wystawa szydłowiecka poprzez instrument wprowadza odbiorcę w dawny świat kultury muzycznej „włościan” XIX i 1. połowy XX w., których życie przepełnione było ciężką pracą i walką o podstawy egzystencji. Mieli oni jednak naturalną potrzebę spotykania się, wspólnego spędzania czasu. Praca, kultywowanie obrzędów religijnych, radość i smutek dnia codziennego rozwijały tkwiącą od zarania w człowieku potrzebę kontaktu z muzyką. „Inkubowała” muzykę ludu, którą ten przez wieki przekazywał z pokolenia na pokolenie metoda „słuchową”, tj. bez używania zapisu nutowego. Ta potrzeba kontaktu z muzyką generowała rozwój talentów wykonawców i budowniczych instrumentów.

Dziś instrumenty są skromnymi, ale niezwykle wyrazistymi świadkami kultury, jako wytwór ludzkiej ręki stają się kopalnią wiedzy o życiu jednostki, które je wytworzyło, ale również życiu ludzkości (K. Moszyński, Kultura ludowa Słowian, Warszawa 1968).

dr Aneta Oborny
Dyrektor MLIM
Kurator wystawy